Het was niet bepaald een gespreid bedje waar Herna Verhagen in 2012 in terechtkwam. Ze liep al wat jaren mee in de bestuurskamer van het concern en kende de probleemdossiers. Het briefverkeer stond ook toen al onder druk, er moest fors geïnvesteerd worden in de pakketbezorging en de balans had het zwaar te verduren.

Dat laatste had niet alleen te maken met matige operationele prestaties. Er was ook een gapend gat in het pensioenfonds en PostNL kreeg forse waardedalingen voor zijn kiezen op een groot aandelenbelang in voormalig moederbedrijf TNT. Het bedrijf had dat pakket meegekregen bij de opsplitsing van het logistieke concern een jaar eerder.

Verhagen kon aan de bak en trof maatregelen. Die bestonden kort samengevat uit efficiencyslagen en besparingen bij mail, terwijl werd geïnvesteerd in groei bij pakketten. Enkele gebeurtenissen die volgden, zouden haar zittingsperiode kleuren.

Overname ketst af
De topvrouw was begin 2016 net een jaar aan haar tweede termijn begonnen toen overnamegesprekken met de Belgische evenknie Bpost serieuzere vormen gingen aannemen. PostNL had het financieel nog niet op de rit. Bij pakketten was het hard werken voor weinig marge en de krimpende postmarkt was destijds al een onomkeerbare trend. In 2015 kwam het aandeel niet van zijn plaats, het eigen vermogen was negatief, de pensioenverplichtingen waren opgelopen tot een half miljard euro, en er was al jaren geen dividend uitgekeerd.

Tegen die achtergrond zochten PostNL en het naar marktwaarde gemeten grotere Bpost elkaar op. Die gesprekken leidden uiteindelijk na maanden onderhandelingen in november van 2016 tot een derde en laatste overnamevoorstel van de Belgen.

Bpost bood 5,75 euro per aandeel PostNL, waarmee het bedrijf werd gewaardeerd op circa 2,5 miljard euro. De Belgen wilden de biedprijs in iets meer dan de helft in cash overmaken, en de rest in aandelen Bpost. Ondanks de premie van meer dan 50 procent boven op de gemiddelde beurskoers van PostNL in het jaar voor uitbrengen van het bod, kwam het niet tot een deal. PostNL vond het bod niet alleen te laag, het wees ook op het belang van zijn zelfstandigheid en beoordeelde de risico’s van een overname voor aandeelhouders als te groot.

Een ander argument voor de blokkade was de volgens Verhagen te grote invloed van de Belgische staat. Die zou een belang van 40 procent in het fusiebedrijf houden en daarmee feitelijk de controle hebben. Verhagen werd geruggensteund door de Nederlandse regering. Premier Mark Rutte zei destijds dat een samengaan “een stap terug” betekende.

Corona: resultaat vliegt (even) omhoog
Menig bestuurder en commissaris zal de coronatijd tot één van de meest hallucinante periodes van zijn of haar zittingsperiode aanmerken. Even leek het erop dat PostNL zich zou gaan ontworstelen aan de al jaren slepende probleemdossiers van snel krimpende post en laag renderende pakketbezorging.

De coronacrisis zorgde inderdaad voor een explosieve groei in e-commerce en dus in het aantal door PostNL verwerkte pakketten. Thuiszitters sloegen massaal aan het internetwinkelen. Bij PostNL groeide het aantal bezorgde pakjes in het begin van de pandemie met een kwart. Het post- en pakkettenbedrijf ging flink investeren in uitbreiding van zijn sorteer- en distributiecentra en in personeel. Door de plotselinge ‘coronagroei’ ging de operationele hefboom eindelijk in het voordeel van het bedrijf werken.

In het verleden leverde forse groei van de pakkettenmarkt PostNL onderaan de streep weinig extra winst op. Dat kwam door druk op de tarieven door felle concurrentie en meer kosten door hogere vergoedingen voor bezorgers. De omzetstijging was procentueel daarom in normale tijden telkens lager dan de volumestijging.

Maar de coronaspurt van 2020 en 2021 bleek toch een incidentele opleving. Na het einde van de pandemie zakten de resultaten bij pakketbezorging weer in. PostNL moest de realiteit weer onder ogen komen: het bedrijf zit in een verkeerd evenwicht. De omzet en winst staan permanent onder druk. Om het resultaat dan te beschermen zijn rigoureuze kostenbesparingen geboden. Maar bij PostNL lopen de kosten juist op, vooral door alsmaar hogere loonkosten. In de afgelopen twee jaar stegen die met zo’n twintig procent. 

Een bedrijf als PostNL heeft geen concurrentievoordelen die omzet en winstgevendheid ondersteunen. Klanten als webwinkels is het om het even wie hun pakketjes aflevert bij de consument. Voor hen is de prijs - zo laag mogelijke kosten - het doorslaggevende selectiecriterium. Klanten dicteren in feite de prijzen en PostNL kan daar onmogelijk een vuist tegen maken.

Dit blijkt ook uit de winst die het bedrijf boekt ten opzichte van de geïnvesteerde middelen (roi), het zogenoemde rendement op geïnvesteerd kapitaal. Na een spectaculaire opleving in de pandemie, daalde dit rendement in de laatste jaren hard. De winstgroei bleef na corona uit, terwijl er wel fors was geïnvesteerd. In de periode 2022-2024 ligt de roi ver onder de minimale rendementseis van 8 procent (wacc, kostenvoet van kapitaal). Wie uitzoomt, ziet dat PostNL er door de hele cyclus heen niet in slaagt voldoende te renderen om aandeelhouderswaarde te creëren.

Rendement op geïnvesteerd kapitaal viel flink terug na coronajaren

Bron: jaarverslagen PostNL. Roi voor 2024 is een taxatie van de VEB.

Oordeel
Sinds het aantreden van Verhagen in mei 2012 boekten beleggers een rendement van minus 41 procent (inclusief herbelegd dividend). De AEX-index steeg gedurende deze 12,5 jaar met 320 procent. Wie puur naar het financiële rendement kijkt, concludeert dat Verhagen een onvoldoende krijgt voor haar ceo-schap.

Tegelijkertijd is PostNL misschien wel één van de moeilijkste bedrijven om te leiden, met te veel botsende belangen tussen stakeholders. De concurrentie is moordend, postvolumes dalen structureel, de tarieven bij pakketten staan onder druk en ondertussen lopen de kosten op. Bovendien heeft Verhagen wel degelijk ingegrepen om kosten te verlagen. Zo daalde het aantal werknemers voor het postonderdeel van 24 duizend in 2012 tot 13 duizend eind vorig jaar (voltijds werknemers). De verlieslatende internationale activiteiten (Italië, Duitsland en het VK) gingen de deur uit en het gat in het pensioenfonds werd aangepakt. De vraag is dus of iemand anders het op die positie beter had kunnen doen.

Een onopgelost dossier is de brieventak. PostNL nam eind 2019 concurrent Sandd over, maar de extra postvolumes die het hierdoor kon verwerken waren snel verdwenen door aanhoudende volumedalingen. Het aantal bezorgde brieven daalde van 4 miljard in 2012 tot naar verwachting 1,5 miljard dit jaar.

Noodkreet
Het is die ongemakkelijke waarheid van de afkalvende postbezorging die Verhagen en haar financiële medebestuurder Pim Berendsen in de zomer zelfs tot een noodkreet richting de politiek bracht.

De brieventak is al vijftien jaar een permanent reorganisatieproject.

Het bedrijf probeert al langer de overheid zover te krijgen dat deze akkoord gaat met bezorging binnen twee dagen, en op termijn zelfs drie dagen. Maar daarvoor is een wetswijziging noodzakelijk (universele postdienst) en daar willen de Tweede Kamer en de minister van Economische Zaken nog niets van weten. Zolang er geen beweging komt, vindt PostNL dat de overheid in ieder geval over de brug moet komen met financiële steun. Maar ook daar wil Den Haag nog niet aan. Door te wijzen op het negatieve bedrijfsresultaat (ebit) in het net afgesloten derde kwartaal én een verslechterd perspectief, probeert Verhagen de minister nog wat meer van de urgentie te doordringen.

De grote vraag blijft voorlopig dus wat PostNL moet doen met het postonderdeel dat steeds verder wegzakt en waar het dus steeds meer geld op moet toeleggen. Dat dossier komt nu nog prominenter op het bordje van Pim Berendsen. Hij neemt in april volgend jaar het stokje van Verhagen over. Berendsen is een insider die al bijna een kwarteeuw voor het bedrijf werkt.

 Foto: PostNL. Herna Verhagen en Pim Berendsen.