Het gerechtshof in Den Haag wees dinsdag 12 november de vordering van Milieudefensie tegen Shell af. Het olie- en gasbedrijf was in beroep gegaan tegen een eerder vonnis door een lagere rechtbank. Dit betekent echter nog niet dat het complete dossier de archiefkast in kan. Vijf vragen over de nieuwe uitspraak aan energie-expert Jilles van den Beukel.
Jilles van den Beukel laat zich niet snel verleiden tot uitspraken zonder een gedegen onderbouwing met feiten, data en onderzoeksrapporten. Toch moet de energie-expert van het The Hague Centre for Strategic Studies, halverwege het vraaggesprek iets van het hart. “Ik heb de indruk dat het hof meer had willen doen voor het klimaat maar daarvoor de aangewezen weg niet gevonden heeft”, aldus Van den Beukel die dinsdag in de vroege ochtend bij de uitspraak enige machteloosheid bij de rechters meende te zien.
Het waren de harde feiten die de rechter dwongen het eerste vonnis te vernietigen. Een andere uitkomst had de geofysicus ook niet verwacht. “Vooral de zware inspanningsverplichting om de uitstoot bij klanten met 45 procent te verlagen was volstrekt onredelijk.” Van den Beukel stelt dat die 45 procent het wereldwijde reductiepercentage betreft dat nodig is om de opwarming van de aarde binnen de perken te houden. En dat kun je niet zomaar op één energiereus als Shell plakken.
Meer over de uitspraak van het gerechtshof leest u in dit VEB-artikel.
De energie-expert vond het “ronduit absurd” dat de rechter in het eerste vonnis voorbijging aan het feit dat in alle klimaatscenario’s eerst steenkool, die het meest vervuilend zijn, worden afgebouwd en dat daarna pas olie en gas aan de beurt komen. Het oordeel van de rechter van 12 november nam dit wel mee , en stelt dat maatwerk nodig is bij reductiepercentages in plaats van generieke verlagingspercentages. Vijf vragen over het Shell-arrest aan Jilles van den Beukel.
1: Als dit allemaal zo duidelijk was, waarom heeft Shell dan in eerste aanleg verloren?
“Het spijt mij te zeggen maar de advocaten van Shell hebben de bal toen uit hun handen laten vallen. Hun voorbereiding was matig en het leek wel of er geen Plan-B was. De voornaamste verdedigingslinie was dat politici en overheden gaan over het verlagen van de uitstoot bij individuele bedrijven en niet de rechter.
Dat bleek een lelijke misrekening. In de tweede ronde hebben ze de zaken, met een nieuw advocatenteam, veel grondiger en meer inhoudelijk aangepakt. Nu was de insteek veel meer: de door Milieudefensie geëiste reductiedoelen zijn onvoldoende fijnmazig en helemaal niet effectief.
De rechter ging hierin mee. In het arrest is te lezen dat andere spelers in het gat zullen springen dat ontstaat, mocht Shell gedwongen worden om de verkoop van olieproducten te verminderen. Het opleggen van uitstootverplichtingen voor Shell is dan niet effectief omdat de maatregel nul impact heeft op de totale wereldwijde uitstoot.”
2: Kan Shell dit dossier nu definitief sluiten?
“In de boardroom van Shell was er dinsdag waarschijnlijk opluchting. Het concern hoeft de huidige strategie en de ambities op het vlak van duurzaamheid niet aan te scherpen. In ieder geval voorlopig. Want op de langere termijn zet deze uitspraak de deur wel open voor nieuwe rechtszaken. Dit is echt geen 100 procent-overwinning voor Shell.
De rechter moest weliswaar de vordering tot 45 procent uitstootreductie afwijzen, maar constateerde in haar arrest wel dat nieuwe investeringen in olie- en gasvelden mogelijk op gespannen voet staan met de “maatschappelijke zorgvuldigheidsverplichting” die Shell heeft op het vlak van klimaatverandering. Het leek bijna een hint van de rechter dat haar oordeel wellicht anders was uitgevallen als Milieudefensie had gevraagd om een investeringsverbod in fossiel, in één of andere vorm. Als ik een Shell-bestuurder was, zou ik mij daar zorgen om maken. Voor de goede orde: ik beschrijf hier de realiteit. Allerlei nieuwe soortgelijke rechtszaken zijn in mijn ogen extreem slecht voor het Nederlandse vestigings- en investeringsklimaat, maar het is zoals het is.”
3: Wat betekent de uitspraak voor het risico op klimaatzaken bij andere bedrijven
“De deur voor dit soort zaken bij andere bedrijven is niet helemaal dicht. De lat ligt wel hoger. De uitspraak is er duidelijk over dat een rechter in principe emissieverminderingen kan opleggen aan individuele bedrijven. In de Shell-casus stelde de rechter dat de koolstofreductie-eis van Milieudefensie onvoldoende maatwerk is en niet effectief is. Maar bij andere bedrijven ligt dat wellicht anders. Al moet ik toegeven dat vooral de voorwaarde dat vorderingen wel effectief moeten zijn, een flinke horde is. Mocht ING (ook aangeklaagd door Milieudefensie, red) bijvoorbeeld stoppen met de financiering van olie- en gasbedrijven dan is goed denkbaar dat andere financiële spelers deze rol over zullen nemen.
Vooral bij bedrijven met een sterke marktpositie in een weinig concurrerende markt zullen klimaatzaken het meest kansrijk zijn. Ik denk bijvoorbeeld aan de baggerindustrie, waar een handjevol spelers de markt in handen heeft. Als Milieudefensie goed zijn best doet, valt er ongetwijfeld een lijstje met bedrijven te maken.”
4: In maart schaafde Shell wat van de duurzaamheidsambities af, mogelijk onder druk van Amerikaanse beleggers. Wat is de kans op nog lagere ambities na dit arrest?
“Ik twijfel er niet aan dat een deel van de beleggers zal blijven aandringen op minder groen en meer rendement bij Shell. Maar de druk vanuit de samenleving, politiek en rechtspraak om wel snel te verduurzamen gaat ook niet weg. Het lot van Shell is dat het tussen deze twee vuren zit.
Alles overwegend, denk ik niet dat Shell het aandurft om de duurzaamheidsdoelen significant te verlagen. Hierbij speelt ook – hoewel Shell dit zelf niet hardop uitspreekt – het risico dat Shell met stranded assets blijft zitten. Ik vermoed dat dit de belangrijkste reden is waarom Shell de productie van olie naar gas verschuift en jaarlijks toch miljarden in groene energie investeert. Shell blijft rekening houden met een versnelling van de transitie, ook gezien de snel dalende kosten van batterijen, zonnepanelen en elektrische auto’s.
Bovendien is er een scenario waarin klimaatverandering over een jaar of tien wel eens heel vervelend kan worden en iedereen zich rot schrikt. Dan zullen politici wel urgentie zien en opeens drastische maatregelen nemen. Ook zullen uitspraken van de rechter minder mild zijn dan die van afgelopen dinsdag.”
5: Denkt u dat Shell en Milieudefensie in cassatie gaan en naar de Hoge raad stappen?
“De uitspraak is een domper voor Milieudefensie. Het ligt dus in de lijn der verwachting dat zij deze uitspraak zullen willen toetsen bij de hoogste rechter. Shell heeft aangegeven wél blij te zijn. Dat maakt een inschatting lastiger. Toch zal er ongemak zitten het feit dat een Nederlandse rechter een individueel bedrijf vergaande uitstootreductieverplichtingen kon opleggen. Dat is in dit arrest overeind gebleven. Ik durf eigenlijk niet te zeggen wat Shell gaat doen.”
| De loopbaan van Jilles van den Beukel |
| Jilles van den Beukel is geofysicus en was ruim 25 jaar werkzaam voor Shell, onder andere in Gabon, Denemarken en de VS. Van 2005 tot 2012 werkte hij voor de NAM aan bodemstudies om in kaart te brengen waar naar olie en gas geboord kan worden op de Noordzee. Sinds 2016 publiceert Van den Beukel regelmatig over de olie- en gasindustrie. Ook is hij als specialist verbonden aan het The Hague Centre for Strategic Studies en is hij een veelgevraagde gast in podcasts en talkshows. |
Beeld: ANP / Hollandse Hoogte / Reyer Boxem