De koersen van aandelen kunnen sterk fluctueren. Voor de beweeglijkheid die op basis van optiekoersen verwacht wordt bestaan indices. In deze VIX-indices kan ook weer belegd worden, met speciale etf’s.
Als beleggers nerveus worden, krijgt de VIX volop aandacht. De bekende ‘angstindex’ van Wall Street biedt beleggers een waardevolle graadmeter voor volatiliteit. De volatiliteit wordt doorgaans gemeten aan de hand van de standaarddeviatie over een bepaalde periode. Hoe hoger de uitkomst, des te heftiger de koersuitslagen waren. Hoge volatiliteit komt vooral voor tijdens dalende markten, wanneer de nervositeit onder beleggers groot is.
Je kunt de volatiliteit van een individueel aandeel berekenen, maar er zijn ook volatiliteitsindices die een marktsegment volgen, een grondstof of een valutapaar. De bekendste is de S&P 500 VIX (tickersymbool VIX, ), voluit Chicago Board Options Exchange Market Volatility Index. Deze index is een graadmeter voor de volatiliteit van de belangrijkste Amerikaanse aandelenindex. Veel volatiliteitsindices hebben overigens de term 'vix' in hun naam.
De S&P 500 VIX schommelt meestal zo tussen de 10 en 40, waarbij standen boven de 30 duiden op aanzienlijke onzekerheid, standen onder de 20 horen bij een positieve stemming op aandelenmarkten. In maart 2020, ten tijde van de coronacrisis, steeg de VIX tot boven de 60.
Een oplopende volatiliteitsindex is voor veel beleggers een waardevol waarschuwingssignaal voor zwaar weer op de beurzen. Een deel van die beleggers probeert middels opties, futures of hefboomproducten zoals sprinters en turbo’s geld aan volatiliteit te verdienen of hun beleggingsportefeuille ertegen te beschermen. Dit klinkt wel eenvoudiger dan het is.
Het eerste wat de kopers van zo'n afgeleid product zich moeten realiseren is dat volatiliteitsindices niet de daadwerkelijk gemeten volatiliteit van een mandje aandelen weergeven, maar de verwachte of implied volatiliteit. Zo is de S&P500 VIX gebaseerd op de prijsstelling van een mandje indexopties op de S&P500, met een gemiddelde looptijd van 30 dagen. De S&P500 VIX zegt iets over de volatiliteit die marktpartijen in de komende 30 dagen verwachten.
Zo'n index ‘kopen’, betekent dus inspelen op verwachtingen. Natuurlijk zijn deze gebaseerd op actuele spanningen waarop de prijzen van de onderliggende opties reageren, maar beurzen hoeven niet daadwerkelijk zo volatiel te worden als de VIX aangeeft. Het is daarmee een vrij ruwe indicatie voor wat er te verwachten is. Een putoptie op een traditionele aandelenindex is dan een preciezer beleggingsinstrument voor wie zijn aandelenportefeuille wil beschermen tegen verliezen.
Er zijn twee manieren om in volatiliteitsindices te handelen. Allereerst via opties, futures en hefboombeleggingen zoals turbo’s. De tweede mogelijkheid is een etf of indextracker die een volatiliteitsindex volgt. Via beide paden kan worden ingezet op een daling (een short-positie) of een stijging van de volatiliteit (long-positie). Ook zijn er mogelijkheden om te speculeren op een zijwaarts bewegende volatiliteitsindex.
Etf’s zijn een makkelijke manier om in bijvoorbeeld de S&P500 VIX te beleggen; ze zijn veelal goed verhandelbaar en kennen op het eerste oog lage lopende kosten. In Amsterdam is bijvoorbeeld de Lyxor S&P 500 VIX Futures Enhanced Roll UCITS ETF genoteerd, die meeloopt met de S&P500 VIX index.
Op korte termijn kunnen er mooie winsten worden gemaakt, maar volatiliteit-etf’s zijn eigenlijk ongeschikt als lange termijn belegging. Veel koersgrafieken laten op de lange termijn een gestage daling zien. Dit is vooral te verklaren door de methode waarop de volatiliteitsindex wordt bijgehouden: met futures. Deze termijncontracten met een looptijd van doorgaans één tot enkele maanden moeten na expiratie steeds vernieuwd worden. Dit ‘doorrollen’ gaat met kosten gepaard.
De prijzen voor de futures zijn vrijwel altijd hoger dan de actuele marktprijs van de onderliggende waarde van de futures. Dit verschijnsel heet contango. Boven de huidige stand van de volatiliteitsindex moet een premie worden betaald, die oploopt naarmate de looptijd van de future langer is. Beweegt de onderliggende index niet voldoende in de richting waarop met de futures gespeculeerd wordt, dan wordt doorrollen erg kostbaar. Een etf kan door deze kosten als het ware gestaag worden leeggegeten.
Zelfs als een volatiliteitsindex wel perfect en kostenvrij kon worden nagebootst door een etf, dan zou dit nog geen geschikte belegging voor de lange termijn zijn. Volatiliteit neemt immers niet elk jaar gestaag toe, maar beweegt zich in een bandbreedte waarbij steeds het gemiddelde weer zal worden opgezocht.
VIX-futures zijn vooral het speelveld van hedgefondsen en speculatieve particulieren, die voor een korte tot zeer korte tijd posities innemen om te profiteren van een volatiliteitsbeweging. Ook bij de etf’s op VIX-varianten is een korte beleggingshorizon raadzaam. Let bovendien op de grote onderlinge verschillen. Alleen al op de S&P500 VIX bestaan er talloze etf’s. Er zijn er die mikken op een volatiliteitsstijging, er zijn inverse etf’s die short gaan in de VIX en etf’s die de index met een hefboom volgen. De variaties leiden tot grote verschillen in risicoprofiel en tracking error ten opzichte van de S&P500 VIX. Hou bovendien rekening met forse prijsbewegingen.
Zoals begin 2018, toen opvallend veel beleggers posities hadden ingenomen die rekening hielden met een stabiele of dalende VIX index. Toen in februari van dat jaar de mondiale aandelenmarkten stevig daalden en deze VIX omhoog schoot, kregen de inverse varianten rake klappen.
De VelocityShares Daily Inverse VIX Short-Term ETN van Credit Suisse verloor overnight - toen beurzen gesloten waren – 90 procent van haar waarde, en werd op 20 februari geliquideerd. Er was bijna twee miljard dollar in belegd. Uit de ProShares Short VIX Short-Term Futures ETF werd ook 90 procent van de waarde gezogen, maar deze bestaat nog. De handel in verschillende soortgelijke producten werd tijdelijk stopgezet na extreme verliezen, velen werden geliquideerd.
Hoge risico’s, stevige kosten, lastig te voorspellen rendementen bij heftige daguitslagen van de onderliggende index en eroderende rendementen naarmate de tijd verstrijkt; het maakt de leveraged- en/of inverse etf ongeschikt als lange termijninvestering. Datzelfde geldt eigenlijk voor de recht-toe-recht-aan etf op een volatiliteitsindex. Zo’n index produceert niets, geeft geen dividend of huuropbrengst en kan over 100 jaar dezelfde stand kennen als vandaag.
Deze producten zijn hooguit voor het speculeren op koersveranderingen op de korte termijn interessant, maar dan moeten die in een dag of enkele dagen een feit zijn. Voor aanschaf is het bovendien raadzaam het prospectus uit te pluizen: hoe werkt een eventuele hefboom, welke kosten worden in rekening gebracht en hoeveel rente betaalt de aanbieder als er geld wordt geleend.
De in dit stuk genoemde voorbeelden komen in de etf-tool van de VEB niet voor. Daarin is een selectie gemaakt van populaire, goed verhandelbare en relatief goedkope etf’s op voornamelijk brede, bekende indices.