ASML mocht de afgelopen weken, naast de al jaren verboden meest revolutionaire EUV-machines, al niet langer de laatste generatie deep ultraviolet (DUV)-machines verschepen naar China. Het gaat specifiek om de zogenoemde TWINSCAN NXT:2050i en NXT:2100i DUV-machines.  

Vorig jaar augustus meldde ASML nog dat de Nederlandse overheid op alle aanvragen voor een exportvergunning voor deze apparaten groen licht had gegeven tot het einde van 2023. Daar dacht de Amerikaanse overheid echter anders over. De regering van Joe Biden heeft er bij ASML op aangedrongen ook in de laatste weken van 2023 niet langer deze DUV-machines te verschepen naar China. 

Uit de in november verschenen derdekwartaalcijfers bleek al dat de nakende komst van vergaande beperkingen goed tot de Chinezen was doorgedrongen. De verkopen van DUV-machines aan China namen in de eerste drie kwartalen van vorig jaar in rap tempo toe. In het derde kwartaal was China zelfs goed voor ruim 70 procent van alle DUV-leveringen van ASML (zie grafiek).  

China kocht vlak voor inwerkingtreding verbod nog snel veel DUV-machines van ASML 

Bron: verslagen ASML, bedragen in miljarden euro’s. Omzetcijfers per kwartaal. Berekening VEB.  

Voor de Verenigde Staten gaan de Nederlandse beperkingen overigens nog niet ver genoeg. President Biden wil dat ASML zonder toestemming van Washington ook enkele oudere varianten van de DUV-machine met immersietechnologie niet meer verkoopt aan China.    

EUV  
ASML is dankzij de geavanceerde chipmachines een pion geworden in een technologieoorlog tussen twee wereldmachten. Onder druk van de Amerikanen wil Nederland al enkele jaren geen vergunning afgeven voor de export van extreem ultraviolet (EUV)-machines aan China. Dat is de meest geavanceerde chipmachine die er in de wereld te koop is. 

Het bedrijf uit Veldhoven wacht al sinds 2019 op goedkeuring voor levering van de eerste EUV-machine aan de grootste chipfabrikant van China, Semiconductor Manufacturing International Corporation (SMIC). Met de EUV-machines van ASML kunnen chips worden gefabriceerd die het hart vormen van de nieuwste smartphones, laptops en dataservers.  

Hoe gevoelig het EUV-dossier ligt, bleek ruim twee jaar geleden. De Zuid-Koreaanse chipfabrikant SK Hynix wilde EUV-machines van ASML in de eigen fabrieken die het in China heeft installeren. De Amerikanen hielden dit tegen. Een diplomatiek offensief van de Hynix-topman richting de Amerikaanse overheid mocht niet baten. 

Geen lichtbron, geen ASML-machine 
Al eerder bleek dat ASML per 1 januari 2024 niet meer – althans zonder toestemming – de meest geavanceerde DUV-immersiemachines (zijnde de TWINSCAN NXT:2000i en nieuwere immersiesystemen) aan China zou mogen leveren. Deze apparaten van ASML zijn de werkpaarden van de chipindustrie.  

Voor politici in Washington gaan de nieuwe Nederlandse regels nog lang niet ver genoeg. Zij willen ook de export van oudere, minder geavanceerde DUV-systemen indammen. Specifiek gaat het om de TWINSCAN NXT:1980Di. Volgens de Amerikaanse exportbeperkingen is ook het leveren van deze DUV-machine aan een zestal Chinese chipfabrieken niet langer toegestaan. 

Dat de Verenigde Staten veel invloed lijken te hebben op ASML en de Nederlandse overheid, komt omdat de Amerikaanse overheid haar wil kan opleggen aan Amerikaanse bedrijven die weer onderdelen aan ASML leveren. De cruciale lichtbron voor zowel EUV als DUV wordt bijvoorbeeld in San Diego door ASML’s dochteronderneming Cymer in elkaar gedraaid.  

Niet alleen de verkoop van DUV-immersiemachines is aan banden gelegd. Gelijktijdig met de aanschaf van een machine sluiten chipmakers namelijk ook een contract af met ASML voor onderhoud en software-updates. Ook dit soort diensten mag ASML volgens de nieuwe Nederlandse exportregels niet langer uitvoeren in China.   

Een vijfde uit China 
De precieze financiële impact van de maatregelen geeft ASML niet. Het bedrijf publiceert bovendien niet ieder kwartaal gedetailleerde informatie over de verkopen in China. Maar met enig rekenwerk valt wel in te schatten hoeveel omzet uit dat land ASML de komende jaren mogelijk zal mislopen.  

Zo werd volgens kwartaalverslagen van ASML in de afgelopen vier kwartalen (tot en met september 2023) voor 4,6 miljard euro aan DUV-machines naar China geëxporteerd. Daar moet de omzet uit onderhoud en het updaten van geleverde machines nog bij worden opgeteld. Die service-inkomsten schatten we in op circa 1,6 miljard euro. Bij elkaar gaat het om een omzet van ruim 6 miljard euro (zie grafiek). Dat is toch bijna 20 procent van de omzet over de laatste twaalf maanden voor de hele groep. 

ASML heeft een flinke blootstelling aan China  

Bron: verslagen ASML, bedragen in miljarden euro’s. De DUV-blootstelling van ASML aan China. Berekening VEB. Laatste 12 maanden tot en met september 2023 

Maar lang niet al die Chinese omzet zal wegvallen. Zo mag ASML oudere DUV-machines (in jargon dry, of droge lithografiemachines, zonder immersievloeistof) gewoon blijven verkopen. Net als de oudste DUV-immersiesystemen. De Chinezen zullen waarschijnlijk overstappen op de minder geavanceerde immersiemachines van ASML (TWINSCAN NXT:1980Di of ouder). 

Geen noemenswaardige impact  
Het zijn op papier allemaal stevige bedragen. Maar hoe effectief een verbod op de verkoop en het onderhoud van ASML’s nieuwere immersiemachines daadwerkelijk is, zal ook nog moeten blijken. 

In reactie op vragen van de VEB tijdens de jaarvergadering in april 2021 over een (eventueel) exportverbod voor dergelijke DUV-machines, antwoordde ASML dat immersietechnologie toen al circa 14 jaar in China aanwezig was.  

De bedrijfstop in Veldhoven is tactisch genoeg om het niet hardop uit te spreken, maar ASML lijkt vooral onderdeel van een groot politiek spel tussen de VS en China.  

Het is daarbij de vraag hoeveel schade de maatregelen gaan aanrichten voor ASML. Het bedrijf stelt dat de vraag naar chipmachines door andere landen zal worden opgevangen.   

ASML liet eerder al weten dat de nieuwe Nederlandse regels geen materiële impact hebben op zowel de outlook voor 2023 als de op de beleggersdag in november 2022 gedeelde verwachtingen voor de langere termijn. Ook over de jongste tegenvaller laat ASML weten dat de impact “niet materieel” zal zijn voor 2023 (na 1 januari 2024 werd door ASML al niet gerekend op een exportvergunning voor de meest geavanceerde DUV-immersiemachines). 

Analisten houden rekening met een eenmalige tegenvaller over het vierde kwartaal van 2023 van zo’n 180 miljoen euro (omzettaxatie 2023: ruim 27 miljard euro). Dit jaar zal dan ook vooral moeten blijken of de rest van de wereld zit te wachten op de meest geavanceerde DUV-machines die toch al niet langer naar China mochten worden verscheept.