Een meer zichtbare rol van accountants tijdens aandeelhoudersvergaderingen is al langer een nadrukkelijk verlangen van beleggers. Afgelopen jaren klonk al meermaals een oproep daartoe aan de beroepsgroep. De reden hiervoor is de wens van beleggers om meer te weten te komen over wat de accountant tijdens de jaarcijfercontrole precies heeft gezien. Het delen van de observaties en bevindingen van de accountant rond de kernpunten van de controle (key audit matters) en rond thema’s als fraude, continuïteit, corruptie en klimaatrisico’s is echter nog nauwelijks aan de orde. Dat moet dringend veranderen.  

Beleggers krijgen bij die oproep komend ava-seizoen een steuntje in de rug. De beroepsorganisatie van accountants, de Koninklijke Nederlandse Beroepsorganisatie van Accountants (NBA), presenteerde eerder dit jaar een aangepaste handreiking over het optreden van accountants tijdens de ava. Vanaf de komende ava-cyclus - in het voorjaar van 2024 - zijn die opgefriste richtsnoeren van kracht. Net als beleggers wil ook de NBA dat accountants meer de dialoog aangaan met aandeelhouders over hun bevindingen. Volgens de beroepsorganisatie vergroot dit de duidelijkheid over de rol van de accountant.

Podium  
De publiek-maatschappelijke rol van accountants als poortwachter verlangt een duidelijk eigen geluid van deze beroepsgroep. De ava is daarvoor hét podium. Het zijn immers de aandeelhouders die de accountant benoemen. Juist de aandeelhouders zijn de uiteindelijke opdrachtgever voor de wettelijke controles, niet het bestuur of de commissarissen. De ava is bovendien het enige moment in het jaar dat aandeelhouders rechtstreeks contact hebben met de accountant en vragen kunnen stellen.

De nieuwe oproep van beleggers moet werken als stimulans voor een meer inhoudelijk betoog van de accountant tijdens de ava. De toelichtingen moeten zo bedrijfsspecifiek mogelijk zijn en accountants moeten de dialoog tijdens de ava niet schuwen.

Tot nu toe herhaalt de accountant in de toebedeelde spreektijd veelal de tekst die ook al in de controleverklaring - enkele pagina’s achterin het jaarverslag – staat afgedrukt. Als aandeelhouders vervolgens vragen hebben over de precieze observaties, duikt de accountant vaak weg achter een vermeende geheimhoudingsplicht en kaatst de vraag door richting bestuur of commissarissen. Het terugvallen op vooraf met de bedrijfsleiding afgestemde teksten heeft geen meerwaarde en doet afbreuk aan de eigen verantwoordelijkheid en rolinvulling.  

Meer dan cijfers
De accountant ziet tijdens de controle meer dan alleen cijfers. Hij of zij controleert of de door het management opgevoerde balanswaardering van goodwill, machines en belastingvorderingen wel door de beugel kan. Dat geldt ook voor de vraag of verantwoorde voorzieningen, debiteuren en onderhanden werk goed zijn onderbouwd. En of de opgevoerde liquide middelen echt op de bankrekening staan.

De jaarcijfercontrole gaat echter verder dan alleen die cijfercheck. Bij het opleveren van cijfers spelen stafmensen en IT-systemen immers een bepalende rol. Ook dit soort zaken neemt de accountant mee in de controle. In jargon heet dat de interne beheersing en administratieve organisatie, zeg maar de bouwstenen van een bedrijf. Denk daarbij aan de kwaliteit van stafmensen, een indruk van de cultuur (tone at the top) en de visie van de accountant op de IT-systemen waarop de bedrijfsadministratie draait. Ook de mate waarin een bedrijf erin slaagt de (financiële) doelstellingen te halen, zal de accountant beoordelen. Dat geldt ook voor de betrouwbaarheid van de cijferrapportages die worden aangeleverd door de verschillende divisies van het gecontroleerde bedrijf.

Accountants nemen hun bevindingen over deze zaken op in een zogeheten management letter gericht  aan bestuur en commissarissen. Daarin staan dan eventuele tekortkomingen en aanbevelingen om de interne beheersing te verbeteren. In accountantskringen wordt zo’n management letter aangeduid als een van nature kritisch rapport. Toch wordt de buitenwereld nauwelijks een kijkje gegund in wat de accountant daarin zoal constateert.

De VEB roept accountants in haar jaarlijkse accountantsbrief op om de komende ava-jaargang meer openheid te geven over de inhoud van de management letter en om de kritische punten uit die rapportage te delen met aandeelhouders. De accountantsbrief is deze week verstuurd.

Lees de VEB Accountantsbrief 2024 NL

Lees de VEB accountantsbrief 2024 in de Engelse versie 

Meer de regie pakken
De VEB verwacht dat de accountant de regie neemt. Accountants moeten naar eigen inzicht kunnen bepalen welke onderwerpen ze  willen bespreken en toelichten, zonder zich te laten muilkorven door het bedrijf dat ze controleren. Die vrijheid moet er zijn, al was het maar omdat aandeelhouders tijdens de ava vragen kunnen stellen waar de accountant en de bedrijfsleiding geen rekening mee hebben kunnen houden in hun voorbereiding. In zo’n situatie mag het niet de reflex van de boekencontroleur zijn om deze vragen onbeantwoord te laten.   

Precies hier neemt de aangepaste handreiking van de NBA de accountant te veel in bescherming. De NBA plooit te veel mee met de sectorwens om de onderwerpen die de accountant wil bespreken, vooraf voor te leggen aan bestuur en commissarissen. Het is dan aan bestuur en commissarissen om de accountant te ontheffen van de geheimhoudingsplicht.     

Cultuurverandering
Een assertievere opstelling van de accountant draagt eraan bij dat het verhaal van het bedrijf meer reliëf krijgt. Ook kan de accountant in woord en daad laten zien dat er echt invulling wordt gegeven aan de rol van onafhankelijke en professioneel-kritische controleur.  

De cultuurverandering die de maatschappij verlangt van de accountant – denk hierbij aan aandeelhouders, de toezichthouder AFM, de belastingbetaler en crediteuren-  dwingt de accountant beter voor de dag te komen. Het probleem van de accountants gaat immers over het vertrouwen dat anderen moeten kunnen hebben in hun werkzaamheden. Op basis van de ervaringen van de afgelopen jaren meent de VEB dat materiekennis, het tonen van gezond verstand en een open professionele houding in de beantwoording van vragen tijdens ava’s, zal bijdragen aan een betere maatschappelijke perceptie en meer waardering voor het belangrijke professioneel-kritische werk dat een accountant verricht.