Het is begin 2013 als ASML aankondigt dat vertrekkend topman Eric Meurice niet door één, maar twee president-directeuren wordt opgevolgd. Peter Wennink en Martin van den Brink krijgen vanaf dat moment als co-presidenten de touwtjes in handen bij de maker van lithografiemachines. Zij lopen dan al jaren samen rond in de bestuurskamers en diverse cleanrooms die het steeds verder uitdijende bedrijfsterrein in Veldhoven rijk is. Wennink was tot die tijd de financieel directeur en begon in 1999 bij ASML. Van den Brink had als technologisch brein al een langere staat van dienst bij het bedrijf. De natuurkundige werkte er al vanaf de oprichting in 1984.

De ongebruikelijke constructie met twee president-directeuren zegt niet zozeer iets over de onvervangbaarheid van Meurice, maar meer over de nauwe band tussen de beide voormannen. In een vorige maand verschenen boek over ASML van NRC-journalist Marc Hijink worden ze getypeerd als complementair en essentieel. ‘Yin en yang’, zou een ASML-commissaris de beide bestuurders ooit hebben genoemd.

Nieuwe machtsoverdracht
Nu maakt ASML zich op voor een nieuwe machtsoverdracht. Het bedrijf gaat weer terug van twee gelijkwaardige toplieden naar één echte ceo, de 50-jarige Fransman Christophe Fouquet. Ook hij kent het bedrijf net als zijn voorgangers van binnen en buiten.

Fouquet werkt al 15 jaar voor ASML, waaronder lange tijd als directeur van het onderdeel dat de meest geavanceerde chipmachines maakt en het bedrijf heeft gemaakt tot wat het nu is: wereldwijd monopolist op het gebied van EUV-chipmachines met een beurswaarde die in tien jaar tijd is vertienvoudigd. Met een marktkapitalisatie van circa 260 miljard euro is het met afstand de grootste aan de Amsterdamse beurs genoteerde onderneming, ver voor Unilever, Prosus en Shell.    

Fouquet erft een onderneming in blakende financiële gezondheid. Inmiddels is de voor ASML belangrijke EUV-technologie marktbreed geaccepteerd. Maar er zijn nieuwe bedreigingen. En die lijken zelfs een stuk lastiger onder controle te krijgen dan de natuurwetten die ASML tot nu toe heeft moeten tarten.

ASML is inmiddels het middelpunt geworden van een geopolitieke strijd op het wereldtoneel. Een techoorlog tussen de Verenigde Staten en China, waarbij de VS koste wat kost wil voorkomen dat de Chinezen over hoogwaardige technologie kunnen beschikken. ASML heeft al moeten slikken dat het sowieso geen EUV-machines aan China mag verkopen. En vanaf 2024 mogen ook de iets minder vernuftige machines niet meer daarheen worden verscheept.

Overname Cymer
Het huidige succes had veel voeten in de aarde. Hoewel ASML er bij het aantreden van Wennink en Van den Brink in 2013 goed voor lijkt te staan (omzet 2012: 4,7 miljard euro), is het vertrouwen in de belangrijke revolutionaire uv-lichttechnologie (Extreme Ultraviolet, EUV) op dat moment laag.

De lichtbron geldt dan al enige tijd als het grootste obstakel om massaproductie met EUV te realiseren. Het vermogen van de lamp is een belangrijke factor in hoelang een siliciumschijf (wafer) belicht moet worden – en dus hoeveel wafers per uur kunnen worden verwerkt door chipfabrikanten als Intel, Samsung en TSMC. Ten tijde van het aantreden van het duo is het gewenste vermogen, of wattage, nog altijd niet gehaald. Het is geen geheim dat menig ander lithografiebedrijf dan al is gestruikeld over de benodigde extreem sterke lichtbron. Zo staakten de Japanse concurrenten Canon en Nikon (mede) om deze reden hun inspanningen om ook EUV-machines te ontwikkelen.

ASML bleek vastberaden. Sterker, vlak voor het aantreden van Wennink en Van den Brink weten de beide heren hun topman Eric Meurice te overtuigen het Amerikaanse Cymer, fabrikant van de EUV-lichtbron, voor een bedrag van 2 miljard euro over te nemen. Het zal een cruciale stap blijken richting de beoogde massaproductie van EUV-machines.

Om de overname van Cymer te financieren en EUV-onderzoek te blijven doen - ASML had zelf het geld niet - besloot Wennink dat de drie grootste klanten partner moesten worden. Zo zouden Intel, Samsung en TSMC voortaan bijdragen aan de onderzoekskosten en garandeerden zij ook de afname van EUV-apparatuur. In ruil voor hun kapitaalsinjectie kregen zij een aandelenbelang in ASML van maximaal 25 procent.  

In de jaren die volgen verbetert de techniek en begint de vraag naar EUV op gang te komen. Begin 2017 meldt ASML dat de machines klaar zijn voor grootschalige productie. “We bewegen naar een nieuwe fase van EUV-industrialisatie”, aldus Wennink. Dat jaar verscheepte ASML elf EUV-machines, tegen gemiddeld zo’n 100 miljoen euro per stuk.

ASML verkoopt meer EUV-machines én tegen alsmaar oplopende prijzen

Bron: jaarverslagen ASML, berekening VEB. Bedragen in miljoenen euro’s per stuk. Door boekhoudregels in relatie tot versnelde leveringen (in jargon fast shipments) is de omzet van zes EUV-machines niet geboekt in 2022.

Breed geaccepteerd
Pas begin 2018 komt de massaproductie van EUV-machines in een stroomversnelling. Zo meldt ASML in januari van dat jaar dat de mijlpaal van 125 wafers per uur is bereikt, waardoor volumeproductie binnen bereik is gekomen. De ontwikkeling van de EUV-machine duurde veel langer en was veel duurder dan verwacht. Het was volgens ASML in haar jaarverslag over 2021 "no walk in the park".

 Tijdens de investeerdersdag in november 2018 hield ASML in zijn financiële vooruitzichten zelfs nog expliciet rekening met de mogelijkheid dat de EUV-technologie ondanks massaproductie niet marktbreed zou worden geaccepteerd. Inmiddels zijn klanten helemaal overtuigd van zowel de technische als economische waarde van EUV. Voor klanten is er simpelweg geen alternatief om nauwkeurige lijntjes te kunnen printen op chips en daarmee de productiviteit van de halfgeleiders te verbeteren.

ASML’s marktaandeel van de nieuwe machines met EUV-technologie ligt nu op 100 procent. Ondanks alle tegenslagen - of misschien wel dankzij het afschrikwekkende effect daarvan - lijkt het ook onwaarschijnlijk dat concurrenten als Nikon en Canon het Nederlandse bedrijf ooit zullen inhalen. De met vallen en opstaan ​​opgebouwde technologische knowhow van ASML, vaak beschermd met patenten (meer dan 15 duizend) of andere intellectuele eigendomsrechten, moet concurrenten op afstand houden. Alleen met deze machines kunnen de chips worden gemaakt voor de laatste technologische toepassingen, zoals smartphones en datacenters. In 2022 verscheepte ASML veertig van deze EUV-machines - tegen inmiddels gemiddeld ruim 170 miljoen euro per stuk.

Maar het technologieconcern uit Veldhoven verkoopt niet alleen EUV-machines. Ook de minder geavanceerde diep ultraviolet-machines (DUV) vinden nog altijd gretig aftrek. Inmiddels komt wel bijna de helft van de totale systeemomzet uit de verkoop van EUV-machines.

EUV wordt steeds belangrijker

Bron: jaarverslagen ASML, berekening VEB. Betreft de netto-omzet uit verkoop van machines, exclusief omzet uit diensten. Overige betreft metrologie- en inspectiemachines. Bedragen in miljarden euro’s.

Vergezichten
Het aantal geleverde EUV-machines zal naar verwachting verder blijven stijgen, waardoor omzet en winst moeten kunnen oplopen. Tijdens een investeerdersdag van ASML vorig jaar november gaf Wennink aan dat de chipmachinefabrikant in 2030 een omzet tussen de 44 en 60 miljard euro wil halen (2022: 21,2 miljard euro).

ASML verwacht in 2030 tussen de 65 en 80 EUV-machines te verschepen. Bovendien denkt het bedrijf in dat jaar ook 15 tot 30 EUV-machines van de allernieuwste generatie (zogeheten High-NA) bij klanten te kunnen afleveren. Het prijskaartje van deze allernieuwste chipmachine? 350 miljoen euro per stuk. Als de prognose van Wennink uitkomt, zal de verkoop van alle EUV-machines in 2030 bijna 70 procent van de totale systeemomzet van ASML uitmaken.

Dankzij de prestaties van Wennink en Van den Brink op het gebied van EUV krijgt Fouquet op een gunstig moment de leiding in handen. Maar iedere topman krijgt zijn deel. Op dit moment lijkt de grootste uitdaging precies daar te liggen waar het bedrijf de minste invloed op heeft; overheidsbemoeienis vanuit de Verenigde Staten die de bewegingsruimte beknot. De koers van het aandeel ASML ging tien keer over de kop in de afgelopen tien jaar (inclusief herbelegd dividend). Dat succes zal niet zomaar geëvenaard kunnen worden.