“Weer, want we zijn het geweest”, aldus oudgediende Van Praag. Hij verwees daarmee naar een uitspraak van hemzelf uit 1989, toen hij net bij Ajax was begonnen. Ook toen als president-commissaris. “Real Madrid is een instituut. Een koninklijke club. Een club van allure in voetbal en gedrag.”

De moed erin houden en niet meegaan met de diagnose dat Ajax weleens een zorgelijke toekomst tegemoet kan gaan. Dat was overduidelijk wat het bestuur en de raad van commissarissen (rvc) van de beursgenoteerde voetbalclub zich hadden voorgenomen voor de jaarlijkse aandeelhoudersvergadering (ava). Afgelopen vrijdag 17 november vond die vier uur durende bijeenkomst plaats in de thuishaven van Ajax, de Johan Cruijff ArenA.

Ajax heeft in de recente historie al diverse moeilijke jaren gekend, maar de crisis van vandaag is er één van ongekende proporties. De inmiddels 76-jarige Van Praag wilde dat oordeel niet bevestigen, maar was wel helder over wat hij wil bereiken: “de rust moet terugkeren”. Hij heeft naar eigen zeggen weinig voetbalkennis en wil zich vooral inzetten voor een beter werkklimaat dat sociaal en veilig is.

Nors
Vervolgens bleek Van Praag tijdens de ava vaak de norse leraar oude stijl, die zijn leerlingen - de aandeelhouders - graag het woord ontnam of probeerde te laten geloven dat vragen over de bestuurlijke wanorde niets te maken hadden met  het over het eind juni afgesloten boekjaar. Hij leek de boosheid onder de aandeelhouders en fans van Ajax niet goed aan te voelen, of te willen zien. Zijn optreden wekte ook de indruk dat de zoektocht naar de verantwoordelijken voor de fouten die zijn gemaakt bij hem weinig prioriteit zal krijgen.

Overmars
Terugkijkend met de kennis van vandaag, was het vertrek van Marc Overmars de voorbode van de huidige problemen. De technisch directeur werd in februari 2022 ontslagen wegens grensoverschrijdend gedrag. Daarmee werd de kiem gelegd voor een langdurig machtsvacuüm. Ajax zat na het vertrek van Overmars maar liefst 15 maanden zonder technisch directeur. De club talmde opzichtig met het vinden van een opvolger. Voor een voetbalclub die zich een vooraanstaande positie op het Europese podium toedicht, is dat onverantwoord. De technisch directeur vervult een spilfunctie en werkt in ‘de as van de club’ nauw samen met de hoofdcoach, het hoofd jeugdopleiding en de scouting. Het opleiden, aantrekken en behouden van topspelers is de basis voor sportieve en financiële successen. Dit alles onder strakke leiding van de bestuursvoorzitter en financieel directeur.

Leegloop
In de zomer van 2022 -de transferperiode voor het aan- en verkopen van nieuwe spelers- gaf Ajax aan spelersmakelaar Miloš Malenović de macht over het transferbeleid en de daarbij behorende sleutel van de clubkas. Het was een paniekerige zomer waarin een verzameling Ajax-spelers vertrok waarmee op zichzelf al een kampioenselftal was samen te stellen. Denk aan keeper André Onana, verdediger Noussair Mazraoui, middenvelder Ryan Gravenberch en vleugelspeler Antony Santos. De nieuwelingen, gehaald uit het netwerk van Malenović, bleven achter bij de verwachtingen. Alleen Brian Brobbey en Steven Bergwijn zijn nog over van de tijdens die transferperiode gehaalde spelers.

De afgelopen maanden kwam er daarnaast een heuse exodus op gang van functionarissen op bepalende posities. Bestuursvoorzitter Edwin van der Sar vertrok plotseling in mei en president-commissaris Pier Eringa gooide vorige maand het bijltje erbij neer. Hij hield het als voorzitter slechts zes maanden vol. Ook hoofdcoach Maurice Steijn, het hoofd opleidingen en twee scouts lieten sportpark De Toekomst achter zich.  

De in mei nog als ‘voetbalcommissaris’ aangetreden Jan van Halst schoof na het plotselinge vertrek van Van der Sar door vanuit zijn rvc-post naar die van tijdelijk bestuursvoorzitter. In maart 2024 zal hij worden  opgevolgd door Alex Kroes. Kroes was op aandringen van Van Praag overigens niet in de ArenA aanwezig, terwijl zijn aanstaande benoeming wel een prominent agendapunt was. Van Praag gaf aan dat er wat commotie was ontstaan over een boek waarin ook Alex Kroes een rol speelt. Hij doelde op het boek Ajax in crisis van Nieuwsuur-journalist Menno de Galan, dat een dag voor de ava was verschenen. “Daar heb ik Alex over gesproken. Ik heb gezegd dat het verstandig is niet te komen. De vergadering gaat immers over het afgelopen boekjaar”, aldus Van Praag.

Mislintat 
De negatieve spiraal waarin Ajax terechtkwam, kreeg de afgelopen maanden een steeds duidelijker gezicht in de persoon van Sven Mislintat. De Duitser begon in mei 2023 als technisch directeur, maar werd eind september alweer door Ajax ontslagen vanwege een gebrek aan draagvlak binnen de club.

In de vier maanden dat hij in functie was, kocht Mislintat een compleet nieuw elftal bij elkaar. Stuk voor stuk onbekende buitenlandse spelers zonder noemenswaardige ervaring op het allerhoogste niveau. Aan twaalf nieuwe spelers gaf de club ongeveer 110 miljoen euro uit.

Op één uitzondering na, tekenden ze allemaal een vijfjarig contract. Financieel directeur Susan Lenderink ontkende tijdens de ava stellig dat Mislintat met de portemonnee van Ajax op pad was gestuurd. Zij wees erop dat spelersaankopen niet alleen door de technisch directeur worden beoordeeld, maar stuk voor stuk ook door haar geaccordeerd moeten worden. Bovendien zouden er nog 13 anderen binnen de Ajax-organisatie hebben meegekeken. Ook stelde zij dat altijd in databases wordt nagegaan wat spelers waard zijn en dat een scoutingrapport standaard onderdeel uitmaakt van de beoordeling. Dat laatste is in de berichtgeving van de laatste maanden overigens meermaals in twijfel getrokken.

Belangenverstrengeling
Op dit moment is accountantskantoor KPMG bezig met een forensisch onderzoek naar mogelijke belangenverstrengeling van Mislintat bij transfers. Er zijn inmiddels meerdere verhalen in de media verschenen waarin het vermoeden wordt uitgesproken dat Mislintat zichzelf en bevriende zaakwaarnemers bij transfers heeft bevoordeeld.

Dat zou kunnen in de vorm van een te hoge transfersom, een excessieve fee voor de zaakwaarnemer, een kickback (van zaakwaarnemer naar Mislintat) of een toezegging voor toekomstige deals.

De VEB benadrukte tijdens de ava dat het onderzoek naar belangenverstrengeling  breed en diepgaand moet zijn. Het moet zich bovendien uitstrekken tot alle betrokken zaakwaarnemers, de interne procedures, de aanstelling van Mislintat en de rolinvulling van bestuurders en commissarissen. Wie was waarvoor verantwoordelijk? Welke functionarissen tekenden mee bij de transfers? Hoe zorgvuldig waren de toetsingen? Van Praag zegde toe dat het volledige rapport transparant gedeeld zal worden. “Het is ook in het belang van onszelf en wij kunnen daaruit leren.”

Scorebordjournalistiek
Van Praag maande aandeelhouders om niet direct hun oordeel klaar te hebben, maar vooral eerst te wachten op de uitkomsten van het onderzoek. Hij vond het gevaarlijk nu al een kwaliteitsoordeel te geven over de nieuwe spelers. “Dat is scorebord-journalistiek”, aldus Van Praag. “Jari Litmanen was in mijn tijd de beste speler, maar hij speelde in zijn eerste seizoen wel in het tweede van Ajax omdat hij niet kon aarden.”

Met de financiële buffers die Ajax tot pakweg twee jaar geleden had, was één mislukt seizoen misschien nog wel te overbruggen. Een voorbeeld van zo’n seizoen was 2022-2023,  toen Ajax als derde eindigde en het kampioenschap moest laten aan Feyenoord. Daardoor moest het genoegen nemen met het tweede Europese podium van de Europa League.

Maar ook dit seizoen draait Ajax beroerd en staat het zelfs twaalfde in de competitie - “als wij de punten van de wedstrijd tegen RKC erbij tellen, staan wij al zevende”, riposteerde Van Praag nog. Plaatsing voor de Champions League lijkt al voor de winterstop - opnieuw - uit zicht.

Bij de bank langs
De financiële situatie is inmiddels zodanig verslechterd dat Ajax onlangs voor het eerst in de clubhistorie langs moest bij de huisbank. Ondanks dit unicum vond Lenderink dat Ajax er financieel gezond voor staat. Dat er inmiddels meer geld uit Ajax stroomt dan er binnenkomt en dat liquiditeitssteun nodig is, werd afgedaan als een tijdelijk tekort. “Straks gaan we weer prachtige transferbedragen zien”, zei Lenderink.

De snelle neergang van de club toont de kwetsbaarheid van het verdienmodel en het risicovolle financiële beleid dat is gevoerd. Ajax heeft vooral door de spelerssalarissen hoge vaste lasten en daar staat een uiterst wisselvallige inkomstenstroom tegenover. Die inkomsten moeten bij voorkeur komen uit deelname aan het Europese miljoenenbal van de Champions League, uit spelerstransfers en uit wedstrijdrecettes. Het kampioenschap en een Champions League-ticket zijn daarbij simpelweg noodzakelijk om de sportieve en financiële ambities van Ajax waar te maken.

De gang van zaken van de afgelopen twee jaar is op geen enkele manier te rijmen met de strategie die Ajax - althans op papier - consequent uitdraagt: aansluiting krijgen bij Europese top en een internationaal imago opbouwen. Een succesvol eerste elftal waarbij Ajax streeft naar de juiste balans tussen jeugd (zelf opgeleid en jong aangetrokken) en ervaren topspelers ligt aan de basis daarvan. Die strategie is niet gevolgd en de eigen Ajax-filosofie waarin de jeugdopleiding centraal staat, is met voeten getreden.

Het is nu aan de opgeschudde bedrijfstop om zich weer aan die strategie te houden en Ajax uit het slop te trekken.