Vraag van een belegger aan de VEB-Beleggersservice afgelopen week: “Heeft Aalberts nu nog activiteiten in Rusland? Want als dat zo is, wil ik het niet meer in mijn portefeuille.”

Dat is zeker een interessante kwestie en er zullen meer beleggers zijn met dergelijke vragen. Sinds de inval van Rusland in Oekraïne en de grimmige oorlog die daarop volgde, staan er EU-sancties op de handel met Rusland en vrijwel direct na de inval kondigden veel bedrijven aan dat ze hun activiteiten in dat land zouden staken.

Bij deze sancties is het niet zo dat alle handel met Rusland verboden is. Op de EU-lijst staan vooral producten, diensten en technologieën die mogelijk kunnen bijdragen aan het functioneren van de Russische krijgsmacht (dual use). Maar ook exportproducten uit minder voor de hand liggende categorieën zoals bloembollen en papier en karton staan op de lijst. De levering van voedingsmiddelen en medische en farmaceutische producten is over het algemeen wel toegestaan en de import van Russische olie en aardgas ook.       

“Vertrek uit Rusland”
Vrij snel na de inval kwam er vanuit regeringen, media en Oekraïne zelf een dringend moreel appel op bedrijven om de activiteiten in Rusland te staken en het land te verlaten. Veel bedrijven gaven daaraan gehoor. Onder andere Starbucks, McDonald’s en Coca Cola verlieten het land, sloten de filialen ter plekke of droegen de bedrijfsactiviteiten (niet de merken) over aan lokale Russische kopers.     

De belofte om te vertrekken uit Rusland was voor veel bedrijven snel gemaakt, maar de uitvoering had niettemin heel wat voeten in de aarde. Van de circa 1400 westerse bedrijven die actief waren in Rusland had begin 2023 pas een schamele 9 procent zich volledig teruggetrokken. De rest van de bedrijven worstelde met de zorg voor de lokale werknemers, het vinden van een geschikte koper of de impact op de eigen portemonnee. Follow the Money onthulde in februari van dit jaar bijvoorbeeld dat Heineken nog volop bezig was met de lancering van nieuwe merken in een markt waar andere internationale brouwers de tap allang afgekoppeld hadden. De VEB leverde kritiek op het langgerekte vertrek van Heineken en ook cabaretier Arjen Lubach gaf Heineken er in zijn tv-programma De Avondshow ongenadig van langs.

Pas eind augustus verkocht Heineken zijn zeven Russische brouwerijen voor welgeteld 1 euro aan Arnest Group, een Russische fabrikant van verpakkingen en cosmetica. Hoe terecht alle kritiek op bedrijven als Heineken ook is, het blijkt toch dat het losweken van de Russische onderdelen een ingewikkeld en tijdrovend proces is. Al voor de gewelddadige inval van Oekraïne was Rusland een uiterst lastig land om zaken te doen en dat is sinds de oorlog alleen nog maar verergerd.   

Genationaliseerd
In augustus verscheen in het FD een tamelijk onthutsend verhaal over de voorwaarden waar bedrijven die hun Russische tak wilden verkopen mee te maken kregen: het is eigenlijk alleen mogelijk om te verkopen aan partijen en personen uit de inner circle van Poetin, de gerealiseerde verkoopprijs ligt minstens 50 procent onder de marktwaarde en 10 procent van de opbrengst vloeit middels een ‘vrijwillige donatie’ rechtstreeks de Russische staatskas in. Als het überhaupt nog lukt om de Russische activiteiten te verkopen. De Russische tak van toetjesmaker Danone en die van bierbrouwer Carlsberg werden per decreet genationaliseerd. Danone wordt nu geleid door een neef van de Tsjetsjeense dictator Kadyrov. De genationaliseerde Carlsberg-dochter Baltika Breweries wordt geleid door Taimuraz Bolloyev, een jeugdvriend van Poetin die tevens ceo is van een firma die de uniformen levert voor het Russische leger.

Het is dus zeker niet zo dat het loskoppelen van de Russische activiteiten van een internationaal bedrijf een kwestie is van een bescheiden afschrijving, drie muisklikken en een ferme hand van de ceo.

Welke bedrijven hebben Rusland verlaten?
Allemaal heel vervelend voor de betrokken bedrijven, maar hoe nu verder met uw portefeuille? Hoe kunt u uitzoeken welke bedrijven nog actief zijn in Rusland en in welke mate? Welnu: de Yale School of Management, een onderdeel van de gerenommeerde Yale University, houdt een lijst bij waarin van 1586 bedrijven met activiteiten in Rusland wordt bijgehouden of ze aan die oproep gehoor hebben gegeven en inderdaad zijn vertrokken.

De Yale CELI List of Companies Leaving and Staying in Russia is een imposant stukje werk. Het gaat om bedrijven uit 56 landen. Een team van 68 onderzoekers van Yale houdt vrijwel dagelijks nieuws-updates, persberichten, company statements en analistenrapporten bij om eventuele veranderingen in de status op te tekenen. Op de lijst staan in totaal 51 bedrijven met het hoofdkantoor in Nederland. De activiteiten van de onderzochte bedrijven worden opgedeeld in 5 categorieën:

• Digging in (216)
• Buying time (175)
• Scaling back (156)
• Suspension (504)
• Withdrawal (535)

Digging In
Op Digging In, de ‘zwaarste’ categorie, staan 216 bedrijven die nog volop actief zijn in Rusland. Daaronder is geen enkel volledig Nederlands bedrijf meer. Er zitten vooral veel Chinese bedrijven in deze categorie, zoals JD.com, Alibaba, Tencent en China Mobile. Daarnaast vallen enkele westerse modemerken op (Diesel, Benetton en Lacoste) en zijn er nog legio vliegmaatschappijen die van en naar Rusland vliegen: onder meer Emirates Airlines en Turkish Airlines.

Corendon Airlines staat in de lijst van Yale te boek als Turks bedrijf. De holding is echter Turks-Nederlands met het hoofdkantoor in Badhoevedorp. Ook Corendon Airlines is genoteerd in de categorie Digging in, met als omschrijving: still flying to Russia.

Buying Time
In de daaropvolgende categorie, Buying Time, staat wel een handvol Nederlandse bedrijven, en daar zitten een paar grote namen bij:

• Airbus
• ING
• Philips
• Signify
• JDE Peet’s
• International Baccalaureate Organisation
• TMF Group

Ook het in Nederland genoteerde Unilever valt onder deze categorie en verder treffen we er een aantal bedrijven aan die ook bij veel Nederlandse beleggers in de portefeuille zitten: Procter & Gamble, Philip Morris, Roche, HSBC, Gilead, Nestlé, Novo Nordisk en Sanofi.

De redenen die bedrijven aanvoeren voor hun activiteit in Rusland zijn wisselend. Philips gaf bijvoorbeeld tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer over dit onderwerp aan dat het bedrijf alleen nog ziekenhuisapparatuur levert. Dergelijke producten vallen niet onder de EU-sancties. Jan-Willem Scheijgrond, hoofd Public Affairs bij Philips, verwoordde het in februari als volgt: “Tussen sancties en morele verplichting zit een groot grijs gebied. Als we straks met voortschrijdend inzicht denken dat het toch beter is te vertrekken, ook al betekent dat voor de Russen zelf — zwangere vrouwen, kankerpatiënten — dat ze ziek worden of overlijden, dan moeten we dat met zijn allen beslissen en deze apparatuur op de sanctielijst zetten.”

Medische apparatuur leveren aan de agressor in deze oorlog klinkt niet heel onredelijk, maar de argumenten om Cornetto’s (Unilever) of koffie (JDE Peet’s) te blijven verkopen in Rusland klinken een stuk minder overtuigend. Ceo Fabien Simon van JDE Peet’s voerde aan - naast de zorg voor de medewerkers in Rusland en de angst voor onteigening - dat ook Russen gewoon koffie en thee moeten kunnen blijven drinken - essentiële levensmiddelen in zijn ogen. Een redenering die door de al eerder genoemde Lubach genadeloos werd afgeserveerd.

Een overzicht van de bedrijven in deze categorie met een hoofdkantoor in Nederland, of bedrijven die in Nederland een beursnotering hebben.

Buying Time

Hoofdkantoor NL	Sector	Omschrijving
Aalberts	Industrie	continue operations on an unspecified "lower" level & postpone investments
Airbus	Industrie	suspend supply of parts and deliveries/servicing,  but continue substantial titanium purchases from Russia
ING Bank	Financials	pause all new business
JDE Peet’s	Consumptie (niet-cyclisch)	largely still operating in Russia
Philips	Gezondheidszorg	online sales still available in Russia but suspend new marketing
Signify	Industrie	suspend only exports to Russia and investments and new business
Unilever*	Consumptie (niet-cyclisch)	stopped imports/exports and stopped all advertising and investments

Niet-beursgenoteerde bedrijven met hoofdkantoor in Nederland in deze categorie: International Baccalaureate Organisation, TMF Group.
* Als AEX-bedrijf is het inmiddels volledig Britse Unilever in dit overzicht meegenomen.

Hieronder de Nederlandse bedrijven in de drie lichtere categorieën: Scaling Back, Suspension en Withdrawal:

Scaling Back

Hoofdkantoor NL	Sector	Omschrijving
AkzoNobel	Materialen	suspend new investments in Russia; end Aerospace work
ArcelorMittal*	Materialen	resumed steel supplies to Russia
Royal DSM*	Materialen	stopped all operations in Russia other than basic food/feed/essential health activities
Shell*	Energie	committed to total withdrawal but backtracked with LNG
TKH Security (onderdeel TKH Group)	Technologie	suspend all new sales and services and relationships with suppliers
TomTom	Technologie	turn off live traffic for Russia, cut ties with several Russian customers, some customers are still under review
Wolters Kluwer	Communicatie	scale back to just health products in Russia

Niet-beursgenoteerde bedrijven met hoofdkantoor in Nederland in deze categorie: Ingka (IKEA), Intertrust, Miro, SHV
* Als AEX-bedrijven staan het Luxemburgse ArcelorMittal en het Britse Shell ook in dit overzicht vermeld. DSM staat hier nog aangeduid als Nederlands bedrijf maar heeft sinds de fusie met Firmenich een duaal hoofdkantoor, met een vestiging in Heerlen en in Kaiseraugst (Zwitserland)

Suspension

Hoofdkantoor NL	Sector	Omschrijving
Elsevier*	Communicatie	winding down all operations in Russia
Exor	Investeringsmaatschappij	holding company's assets are suspending operations
KLM	Logistiek	cancel flights to and from Russia
NXP Semiconductors	Technologie	suspend all shipments to and business with Russia
Prosus	Industrie	in process of divesting from local subsidiary
Rabobank*	Financials	curtail Russian access to capital markets
Stellantis	Consumptie (cyclisch)	suspend operations in Russia
Universal Music Group	Consumptie (cyclisch)	suspended all operations in Russia and closed offices

Niet-beursgenoteerde bedrijven met hoofdkantoor in Nederland in deze categorie: bunq.com, DAF, Damen, Hunkemöller, Icecat, Louis Dreyfus, MVRDV.
* Elsevier is onderdeel van AEX-bedrijf RELX. Rabobank: certificaten zijn beursgenoteerd

Withdrawal

Hoofdkantoor NL	Sector	Omschrijving
Aegon	Financials	sold exposure
Brunel	Detachering	fully exit Russia after selling its operations
DP Eurasia*	Consumptie (niet-cyclisch)	closure of Russian business
Fugro	Energie	suspend all projects in Russia**
Heineken	Consumptie (niet-cyclisch)	sold all operations in Russia
IMCD	Industrie	withdraw from Russia completely
InPost*	Logistiek	stop purchasing services/goods from Russian & Belorussian companies
LyondellBasell*	Materialen	end all business
Veon*	Communicatie	Fully divested from Russia and sale of its Russian business approved

Niet-beursgenoteerde bedrijven met hoofdkantoor in Nederland in deze categorie: APG, Boskalis, G2A, Houthoff, Hypertherm Associates, MessageBird, Pensioenfonds Detailhandel, PFZW, PME Pensioenfonds, Royal Swinkels Family Brewers (Bavaria) en Van Oord.
* DP Eurasia is beursgenoteerd in Londen. Het Poolse InPost heeft een notering op Euronext Amsterdam.  LyondellBasell is beursgenoteerd aan de New York Stock Exchange, Veon aan de Nasdaq.
** Statement van Fugro, juni 2022: since our statement of 8 March 2022, Fugro has worked on unwinding its activities in Russia. Fugro has now fully ceased operations in Russia.

Zoeken in de lijst

De complete lijst op https://www.yalerussianbusinessretreat.com/ is nogal onoverzichtelijk, maar met de knoppen in de linkerbovenhoek van de lijst is het mogelijk om te sorteren op bijvoorbeeld landen, status of sector. Zo is het bijvoorbeeld mogelijk om alleen de bedrijven met de status Digging in te selecteren, of alleen de Nederlandse bedrijven.

Met de zoekfunctie rechtsboven in de lijst is het mogelijk om direct te zoeken op één specifiek bedrijf.

 

 

Mocht het u alsnog duizelen, dan is het in de bovenbalk van de site ook mogelijk om te zoeken via de simplified list. Deze ziet er namelijk een stuk overzichtelijker uit. En ook hier is het mogelijk om te sorteren op sector, land of status en om middels de zoekfunctie de gegevens van één specifiek bedrijf op te vragen.

Ten opzichte van de simpele lijst biedt de uitgebreide lijst echter twee toevoegingen die echt wel interessant zijn: de ‘magnitude’ van de activiteiten in Rusland, oftewel: hoe grootschalig of belangrijk zijn de activiteiten in Rusland voor het bedrijf? En daarnaast vindt u via deze lijst ook een directe link naar het statement dat het bedrijf zelf over deze activiteiten maakt. Zo zien we bij Aalberts Industries dat minder dan 1 procent van de totale omzet afkomstig is uit Rusland en is er ook een link beschikbaar naar het statement over het onderwerp.

Leave-russia.org
Is dit de enige lijst over dit onderwerp? Nee, het wat meer uitgesproken leave-russia.org houdt een vergelijkbare lijst bij. Deze site komt voort uit de Kyiv School of Economics, wat ook direct verklaart dat de tone of voice op deze lijst feller is dan op die van Yale. Ook leave-russia werkt met meerdere categorieën (in dit geval 6). De lijst met Nederlandse bedrijven is wat langer dan die van Yale (leave-russia heeft er 93) en, om het ingewikkelder te maken: de lijsten zijn soms met elkaar in tegenspraak. Zo krijgt NXP Semiconductors van Yale het lichtgroene label Suspension, met als korte toelichting: suspend all shipment to and business with Russia, maar op leave-russia krijgt het bedrijf het rode label Stay. De site meldt dat de Russische legerdrones Lancet en Orlan 10 elektronica van NXP Semiconductors bevatten (al dan niet via een omweg gekocht).

De afweging of u het acceptabel vindt of een bedrijf nog in Rusland actief is en de vraag hoe u daar uw beleggingen op wilt afstemmen, is uiteraard geheel en al aan u. Met bovenstaande lijsten heeft u in ieder geval een overzichtelijk instrument om de keuze goed geïnformeerd te maken.