In februari 2011 won een computer, IBM’s AI-systeem Watson, met grote overmacht het Amerikaanse quizprogramma Jeopardy! Bij dit populaire programma is de opzet precies andersom ten opzichte van reguliere tv-quizzen. Kandidaten moeten namelijk de vraag verzinnen bij een gegeven antwoord. Als het antwoord bijvoorbeeld luidt: “Een vierletterwoord voor standpunt of overtuiging”, dan is de bijbehorende vraag die de quizkandidaat moet deduceren: What is a view?

Juist dat punt maakt het winnen van een dergelijke quiz uitermate lastig voor een computer. Het beantwoorden van een omgekeerde vraag vereist gedachtesprongen, taalbegrip en redeneringen die voor 2011 als ondoenlijk werden beschouwd voor een computer.

Het winnen van Jeopardy! zorgde dus voor een ommekeer in het denken over AI. Eerder al, in 1997, versloeg een computer – Deep Blue, ook al een systeem van IBM – voor het eerst een grootmeester bij het schaken. Maar dat was vooral een kwestie van brute rekenkracht: ijzerenheinig en razendsnel per stelling alle mogelijke nieuwe zetten doorrekenen en afwegen. Het artificial intelligence-aspect dat systemen als Watson toevoegden aan die rekenkracht was een andere manier van ‘denken’ door computers: door middel van machine learning en deep learning werd computersystemen met behulp van algoritmen en statistische modellen aangeleerd om bepaalde taken uit te voeren zonder daarvoor expliciet geprogrammeerd te worden.

ChatGPT: de doorbraak van AI
Als het optreden van Watson kan worden beschouwd als de eerste grote showcase van AI, dan mag het eerste kwartaal van 2023 ook in de boeken, en wel als de definitieve doorbraak van kunstmatige intelligentie. De afgelopen maanden buitelden de nieuwe AI-systemen over elkaar heen, de een nog ‘magischer’ dan de andere. Het bekendste voorbeeld is ChatGPT, dat in een mum van tijd verbluffend heldere en begrijpelijke teksten schrijft, antwoord geeft op vragen van gebruikers, of teksten vertaalt – waarbij GPT staat voor Generative Pre-trained Transformer. Maar naast ChatGPT zijn er inmiddels ook tal van systemen om op basis van een paar tekstuele instructies (prompts) beeld te generen – bijvoorbeeld DALL-E, Midjourney en Dream.

Veel van die systemen zitten nog vol kinderziektes, maar de ontwikkelingen gaan razendsnel. ChatGPT werd eind november 2022 gelanceerd en is gebaseerd op GPT-3.5, een taalmodel van het bedrijf OpenAI. En al in maart 2023 lanceerde OpenAI de opvolger: GPT-4. Het nieuwe model is in vrijwel alle opzichten weer een stuk verder dan versie GPT-3.5. Volgens OpenAI eindigde GPT-4 bijvoorbeeld bij de beste 10 procent in een gesimuleerd toelatingsexamen voor advocaten, terwijl voorganger, GPT-3.5, dat examen ook wel haalde, maar bij de onderste 10 procent bleef steken.

Pong: een kwestie van seconden
Een paar uur na de lancering van GPT-4 kwamen de eerste berichten al binnen van gebruikers die erin waren geslaagd om het model zelfstandig computercode te laten schrijven. Met behulp van GPT-4 maakten ze in minder dan een paar minuten tijd werkende versies van simpele spelletjes als Tetris, Snake en de eerste videogame ooit: Pong.

Geen magie maar rekenkracht
De prestaties van de nieuwe generatie AI zijn zo spectaculair en de manier van redeneren lijkt zo op die van mensen, dat het af en toe overkomt als pure magie. Toch zit er volgens Bas Haring geen greintje magie bij. Haring is hoogleraar aan de universiteit van Leiden en promoveerde in 1997 op het onderwerp kunstmatige intelligentie. Nuchter stelt hij dat AI vooral een combinatie is van snelle computers, de juiste algoritmes en veel, heel veel data.

In het boek Kunstmatige Intelligentie is niet eng omschrijft Haring het als volgt: “Het is echt een heel andere manier van computers programmeren.

In plaats van dat je de computer precies vertelt wat-ie stap voor stap moet doen, geef je een grote verzameling voorbeelden van probleem plus oplossing of vraag plus antwoord. Hoe kan het nou dat veertig jaar geleden, toen de eerste pc verscheen, computers nog niet kunstmatig intelligent waren en tegenwoordig wel? Is er tussendoor dan niks speciaals gebeurd dat dit mogelijk heeft gemaakt? Nee, helemaal niks. Computers zijn sneller geworden. Heel veel sneller. En een stuk kleiner, en er zijn meer gegevens dan veertig jaar geleden.”

Beleggen in AI
De recente golf aan AI-lanceringen en de massale adoptie ervan door het grote publiek – volgens onderzoeksbureau Gfk hebben al ruim anderhalf miljoen Nederlanders de chatbot al eens gebruikt – zorgen ervoor dat het onderwerp AI bij veel bedrijven hoog op de strategische agenda staat. Voor beleggers is dat een ontwikkeling om rekening mee te houden. Het betekent echter bij lange na niet dat alle AI-aandelen direct sky high gaan. Voor beleggers zitten er namelijk nog best wat addertjes onder het gras. Drie belangrijke mitsen en maren:

1. Niet winstgevend te krijgen
Na het winnen van Jeopardy! werd Watson een publiek begrip. Toch werd de Watson-businessunit door IBM begin 2022 aan de kant gezet en verkocht aan een private equity-groep. Watson Health – het systeem werd direct na 2011 volledig toegespitst op medische AI-toepassingen – draaide aldus de Wall Street Journal in 2021 een miljard dollar aan omzet, maar was niet winstgevend te krijgen. Daarbij speelde mee dat er ook kritiek was op de foute medische adviezen die Watson met enige regelmaat zou hebben afgegeven. Het was reden voor verschillende Amerikaanse medische instituten om de met veel klaroengeschal ingezette pilots met Watson Health vroegtijdig stop te zetten.

2. Te veel fouten
Overpromise and underdeliver lijkt schering en inslag bij AI-projecten. De afgelopen jaren kwamen tal van pijnlijke voorbeelden voorbij van algoritmes die uit de bocht vlogen of chatbots die in een mum van tijd racistische taal uitsloegen. In februari van dit jaar werd dat pijnlijk duidelijk toen de door Google inderhaast gelanceerde chatbot Bard bij de eerste presentatie al fouten maakte en met verkeerde feiten op de proppen kwam.

Ook het zo bewierookte ChatGPT wemelt van de fouten, zoals veel gebruikers al aangaven. OpenAI-oprichter Sam Altman, de maker van ChatGPT, geeft dat ook volmondig toe: "ChatGPT is ontzettend beperkt, maar goed genoeg in sommige dingen om een misleidende indruk van grootsheid te creëren. Vertrouw er vooral niet op bij belangrijke zaken. Het is nu vooral nog een vooruitblik op wat het ooit kan worden. We hebben nog veel werk te doen op het gebied van robuustheid en betrouwbaarheid”, schreef hij op 11 december 2022 op Twitter.

3. Wetgeving op komst
|De Europese Commissie heeft inmiddels een wet in de voorbereiding: de AI-Act. Deze regulering stelt stevige eisen aan alle AI-toepassingen in de EU, met name voor systemen die als ‘hoog risico’ worden bestempeld. Denk bijvoorbeeld aan systemen in de medische zorg en aan systemen die gebruikt worden bij de selectie van mensen (recruitment). Ook zijn diverse toepassingen binnen het openbaar bestuur als hoog risico bestempeld, zoals bij politie, douane en de immigratiedienst. Het wetsvoorstel ligt nu bij het Europees Parlement. Streven is een definitief akkoord in het najaar van 2023, waarna lidstaten de verordening in eigen land gaan doorvoeren.

Als onderdeel van de AI-Act van de EU zullen bedrijven die AI-systemen ontwikkelen of gebruiken informatie moeten verstrekken over onder andere de bronnen die ze gebruiken, de inputdata waarmee het AI-systeem wordt getraind en de algoritmen die worden toegepast. Bedrijven moeten er ook voor zorgen dat hun AI-systemen controleerbaar zijn door externe instanties.

Naar verwachting zullen de systemen van OpenAI zoals gebruikers die nu kennen, moeilijk aan dergelijke eisen kunnen voldoen. De daadwerkelijke invoering van de AI-Act gaat – in ieder geval in Europa – het nog prille AI-landschap direct alweer flink opschudden.

Kanshebbers
Uiteraard geldt: geen rendement zonder risico. Ondanks alle hierboven geschetste beren op de weg staat het nog steeds buiten kijf dat AI een gamechanger is voor heel veel sectoren en dat het de komende jaren zal kunnen uitgroeien tot een omzetmaker van belang. Drie kansen voor beleggers in AI:

1. Techreuzen en cloudboeren
De kans is groot dat de gevestigde IT-reuzen kunnen profiteren van de AI-boom. Daarbij ligt met name Microsoft voor de hand. De softwaremaker heeft al sinds 2019 een belang in OpenAI en investeerde in januari 2023 nog eens enige miljarden dollars in het bedrijf. Microsoft integreert de functionaliteit van ChatGPT in z’n zoekmachine Bing en maakt GPT-functionaliteit ook beschikbaar voor de cloudgebruikers in Azure. Ook Google zet, onder andere door de aankoop van AI-bedrijf DeepMind in 2014, groot in op AI. De gehaaste lancering van de eigen chatbot Bard was weliswaar geen succes, maar het bedrijf is innovatief en kapitaalkrachtig genoeg om de AI-vaardigheden snel op peil te brengen. Het is bijvoorbeeld een belangrijke speler in Universal Speech Models waarbij geavanceerde machine learning-algoritmes spraaksignalen analyseren en omzetten in tekst. Recent mengde ook Amazon zich in het AI-geweld met Amazon Bedrock, een machine learning-platform waarmee bedrijven en ontwikkelaars eenvoudig machine learning-modellen kunnen bouwen, trainen en implementeren.

Het is niet geheel toevallig dat deze bedrijven groot inzetten op AI. Amazon, Microsoft en Google zijn ’s werelds grootste aanbieders van cloud computing, en AI-toepassingen vreten enorme hoeveelheden data en rekencapaciteit. Bedrijven en ontwikkelaars zullen dus naar verwachting hun AI-services veelal cloudgebaseerd maken, zodat ze niet zelf de dure en complexe AI-infrastructuur hoeven te bouwen en te onderhouden.

2. De selectie van Baird en Forbes
Zowel de Amerikaanse investeringsbank Baird als het zakentijdschrift Forbes publiceerde recent een overzicht met veelbelovende AI-aandelen. Vijf interessante namen uit deze lijsten vindt u in het kader hieronder.

3. Spreiding middels etf’s
Etf’s zijn bijna altijd een goed idee, en die opvatting gaat zeker op in het geval van een turbulente en snelgroeiende sector als Artificial Intelligence.

In het overzicht in dit artikel hebben we een aantal in Nederland verkrijgbare etf’s op een rij gezet. Mocht u een van de etf’s willen kiezen, zorg dan vooral voor voldoende spreiding met beleggingen in andere sectoren. Ook de verschillen in kosten van de etf’s kunnen, zeker op de lange termijn, flink oplopen. Het noemen van rendementen is lastig, omdat deze markt nog volop in beweging is. Zie de in de tabel opgenomen rendementscijfers dus vooral als een globale indicatie. Zoals bij elke belegging geldt: lees vooraf goed de bij de etf horende documentatie van de uitgevende instelling.