Het belang van de rol van accountants kan niet genoeg benadrukt worden. Ze hebben een publieke taak en moeten aandeelhouders, financiers en andere geïnteresseerden vertrouwen bieden dat de financiële en niet-financiële informatie klopt, dat goed is gekeken naar signalen van fraude en dat ze tijdig aan de bel trekken als ze bedreigingen zien voor het voortbestaan van het bedrijf.

Als hoeder van het maatschappelijk verkeer mag van accountants gevraagd worden dat zij aandeelhouders ruimhartig informeren over wat zij tijdens de controlewerkzaamheden hebben gezien. Dat kan door als accountant een prominentere plaats op te eisen tijdens de aandeelhoudersvergadering en daar het verhaal achter de controle vertellen.

Bevindingen
In haar deze week verstuurde jaarlijkse brief aan accountantsorganisaties roept de VEB accountants op open te zijn over hun bevindingen en observaties over bijvoorbeeld de kwaliteit van de interne beheersing en administratieve organisatie. Tijdens zijn controlewerkzaamheden kijkt de accountant met bijzondere interesse naar deze bouwstenen van een bedrijf. Maar wat hij precies constateert, krijgen aandeelhouders nauwelijks te horen.

lees de VEB Accountantsbrief 2023

Denk daarbij aan de kwaliteit van stafmensen, de indruk van de bedrijfscultuur (tone at the top) en wat de accountant vindt van de IT-systemen waarop de bedrijfsadministratie draait. Ook de mate waarin een bedrijf erin slaagt de eigen doelstellingen te halen, zal de accountant beoordelen. Dat geldt ook voor de betrouwbaarheid van de cijferrapportages die hij krijgt aangeleverd van de diverse groepsonderdelen. Bij projectbedrijven als Fugro, BAM of Arcadis ligt bovendien voor de hand dat de accountant een scherp oog heeft voor de manier waarop het projectmanagement is geregeld en of projectresultaten goed onderbouwd zijn.

Accountants nemen hun bevindingen over dergelijke zaken op in een zogeheten management letter Daarin staan dan eventuele tekortkomingen en aanbevelingen aan het bestuur en de commissarissen om de interne beheersing te verbeteren. In accountantskringen wordt zo’n management letter aangeduid als een van nature kritisch rapport. Het zou aandeelhouders bij het duiden van risico’s helpen als zowel het bedrijf als de accountant meer informatie uit die management letter gaan delen. Tegelijkertijd kan openheid bedrijven aanzetten sneller werk te maken van een beter risicomanagement. Nog te vaak blijkt dat bedrijven gebreken in de interne controle niet snel en voortvarend genoeg aanpakken.

 
Moment
De aandeelhoudersvergadering is bij uitstek het moment waarop de accountant kan vertellen wat hij gedurende de paar maanden die de boekencontrole in beslag heeft genomen zoal heeft gezien bij het bedrijf.

De accountant is in Nederland altijd bij de jaarvergadering aanwezig en geeft daar een korte presentatie. In enkele minuten gaat de accountant op hoofdlijnen in op de controleaanpak en welke zaken, vaak jaarrekeningposten, vooral zijn aandacht hebben gehad.

Toch levert dat verhaal te vaak weinigzeggende, oppervlakkige teksten op. Het zijn vooraf gescripte teksten die veelal op zijn best sectorspecifiek zijn, maar zelden echt iets zeggen over de situatie bij het bedrijf in kwestie. Aandeelhouders die de accountant vervolgens vragen stellen over eventueel door hem geconstateerde fouten in de cijfers of frauderisico’s krijgen vaak nul op het rekest.

Voor de VEB is van belang dat de accountant tijdens de jaarvergadering bereid is tot een meer doortastende en open dialoog met aandeelhouders over zijn bevindingen en observaties voortvloeiend uit zijn controlewerk. Die bijeenkomst is het enige moment in het jaar dat aandeelhouders rechtstreeks contact kunnen hebben met de accountant en hem, en via hem het bestuur en de commissarissen aan de tand kunnen voelen.

Ook de NBA, de beroepsorganisatie van accountants, wil dat accountants meer het podium gaan betreden. Volgens de NBA zijn ‘verdere stappen mogelijk’ om de communicatie tussen aandeelhouders en accountant te verbeteren. De VEB heeft in een reactie aan de NBA te kennen gegeven die oproep te steunen.

lees de VEB reactie aan de NBA

Duurzaamheid
Bedrijven staan aan het begin van een transitie gericht op het drastisch terugbrengen van de uitstoot van broeikasgassen, tot net zero in 2050. Om die ambitie te halen, kan een andere - meer duurzame - strategie vereist zijn. Nieuwe wet- en regelgeving gaat er bovendien vanaf 2024 voor zorgen dat bedrijven zinvolle niet-financiële doelen opstellen en hun duurzaamheidsrapportages goed op orde hebben.

Voor accountants betekent dit dat zij een oordeel moeten gaan uitspreken - een bepaalde mate van zekerheid geven - over die duurzaamheidsrapportages. De VEB benadrukt het belang van de rol van de accountant bij het aanjagen van transparante verslaggeving door ondernemingen over duurzaamheidsprestaties en klimaatgerelateerde risico’s bij de waardering van activa en passiva. Daar past ook bij dat accountants hun inspanningen op dit vlak in de controleverklaring en tijdens de jaarvergadering toelichten.

Fraude
De VEB vraagt dit jaar ook aandacht voor fraude. Fraude is een breed maatschappelijk probleem en raakt niet alleen het bedrijf in kwestie, betrokken werknemers en beleggers. Het zorgt voor wantrouwen in het hele systeem: in bestuurders, commissarissen, accountants, bankiers, (aandelen)analisten, toezichthouders en de politiek.

Sinds enkele jaren bevat de accountantsverklaring ook een aparte paragraaf over frauderisico’s. Maar accountants houden zich over dit wezenlijke onderdeel van hun werk te veel op de vlakte. Een echt inhoudelijke rapportage over hun bevindingen en observaties die volgen uit de controlewerkzaamheden rond frauderisico’s is noodzakelijk. Alleen als de accountant concrete bevindingen rapporteert, heeft dat voor gebruikers toegevoegde waarde. Dat betekent doortastend maatwerk, in plaats van inwisselbare en generieke passages. Nu is het bijvoorbeeld zo dat de fraudeparagraaf van Philips nauwelijks afwijkt van die van ASML of Aalberts. De rapportage bevat haast zonder uitzondering boilerplate-teksten. Daarbij worden simpelweg passages uit de controlestandaarden (regels die tijdens de controle in acht moeten worden genomen, red.) herhaald. Een inhaalslag is onvermijdelijk.

Spraakmakende incidenten als Imtech, Steinhoff, Carillion, Innoconcepts en Wirecard illustreren dat de signaalfunctie die uit moet gaan van de accountant niet heeft gewerkt. Ze hebben te vaak weggekeken en gaven te weinig opvolging aan evidente signalen van fraude. Terwijl het beleggend publiek verwacht dat accountants fraude opsporen, acht een deel van de sector zich daar niet toe in staat of schuift die verantwoordelijkheid van zich af.

De VEB beoogt met haar jaarlijkse accountantsbrief een slinger te geven aan een op de gecontroleerde onderneming toegesneden fraudeparagraaf. Een vermelding van de precieze waarnemingen moet daarvan een onderdeel zijn. Naast het ‘kunnen’ is het vooral een kwestie van ‘willen’ en het zoeken van een passende structuur en cultuur om aan die gerechtvaardigde maatschappelijke wens tegemoet te komen.