Met de kennis van nu is het nogal pijnlijk om terug te bladeren naar interviews met de weggestuurde Philips-topman Frans van Houten. Sinds 2011 stond de geboren Eindhovenaar aan de top van het concern waar hij zijn carrière begon. Om passievolle betogen staat Van Houten niet bekend, maar gaandeweg wordt hij gevraagd om op te treden als de spreekbuis van corporate Nederland, uitnodigingen waarop hij geregeld ingaat.

Zoals in tv-programma Buitenhof, waar hij in oktober 2020 plaatsneemt om te reageren op plannen van GroenLinks om het aandeelhouderskapitalisme aan banden te leggen. Tegenover Twan Huys draait de 60-jarige bestuurder eerst een verhaal af dat behoorlijk gerepeteerd lijkt. Het gaat over de maatschappelijke missie van Philips en de manier waarop je die succesvol overbrengt op je aandeelhouders.

Maar al snel gooit de topman de schroom van zich af en doet hij zijn zegje over tal van onderwerpen: het vertrek van Unilever, het vestigingsklimaat, onderwijs, het Chinese én het Nederlandse coronabeleid. Over zijn werk bij Philips toont hij zich tevreden, vooral over de transformatie van industriële holding naar een zorgbedrijf. “Ik haal veel genoegen uit het feit dat we Philips een nieuwe toekomst hebben gegeven”, zo stelt Van Houten tegenover presentator Twan Huys. “U blijft nog even in deze positie?” “Dat wil ik heel graag doen”, aldus de topman.

Bijna een jaar later, in juli 2021, toont Van Houten nog meer ambitie in een interview met EY. Hij wil af van de cynische houding bij aandeelhouders dat “je (…) een ervaren aandeelhouder (bent) als je twee keer geld verloren hebt op Philips”. Hij wil graag verder als topman, want “de gouden jaren, waarin geoogst en uitgebouwd kan worden, zijn nog maar net begonnen. Het mooiste moet nog komen.”

Terugroepactie
Op het moment dat Van Houten openlijk droomt van een mooie toekomst voor Philips, is hij inmiddels op de hoogte van een explosief dossier dat uiteindelijk zijn vertrek zal inluiden. Twee maanden eerder, bij de presentatie van de kwartaalcijfers in april, meldt de onderneming 250 miljoen euro opzij te moeten zetten om een grote terugroepactie te bekostigen van apparaten tegen slaapapneu. Deze zogenoemde Dreamstations worden geproduceerd door Philips’ Amerikaanse dochter Respironics. Ze dienen patiënten met een stokkende ademhaling ‘s nachts periodiek luchtstoten toe. Slaap en lawaai gaan slecht samen en daarom zit in de Dreamstation-apparaten een geluiddempend schuim verwerkt. Dat blijkt te kunnen verpulveren of verbrokkelen.

Beleggers schrikken van de mededeling van Philips. Het aandeel daalt in twee dagen met bijna 6 procent. Voor aandeelhouders mogen de problemen met het schuim in apneu-apparaten nieuw zijn, binnen het Philips-concern zijn ze dat geenszins. In 2016 ontvangt dochter Respironics al de eerste klachten van consumenten over afbrokkelend schuim. Testrapporten uit die tijd laten zien dat hogere temperaturen en hoge luchvochtigheid tot chemische reacties kunnen leiden, waarbij schadelijke stoffen kunnen loskomen. In 2020 worden bij een evaluatie die ‘schadelijke effecten’ verder ingevuld. Het afbrokkelende schuim kan giftig en zelfs kankerverwekkend zijn. Patiënten en beleggers horen er op dat moment niets over.

Falende interne controle
De tegenvaller die Philips in april 2021 naar buiten moet brengen, is geen incident. Een paar maanden later wordt gemeld dat er nog meer apparaten vervangen moeten worden, tot wel 3,5 miljoen exemplaren. Ook voor andere beademingsapparaten wordt een ‘recall’ uitgevaardigd. De kosten voor die actie verdubbelen tot 500 miljoen euro. Het vertrouwen dat Van Houten nog heeft in de onderneming tijdens het interview van EY in juli, wordt niet langer door alle beleggers gedeeld. De beurswaarde van Philips is dan al met 10 miljard euro gedaald.

En de koers blijft dalen in de laatste maanden van 2021. Een korte opleving begin november wordt snel teniet gedaan als de FDA, de Amerikaanse toezichthouder op onder meer de gezondheidszorg, een vernietigend conceptrapport publiceert over de affaire. Philips is volgens de FDA al in 2015 op de hoogte van problemen met de Dreamstation. Die signalen zijn niet adequaat opgepakt, risico’s zijn foutief ingeschat en de interne controle heeft gefaald.

Dat laatste wordt begin 2022 bevestigd door Frans van Houten zelf. Na de publicatie van de jaarcijfers in januari maakt de topman een ronde langs diverse media. In eerste instantie zegt hij dat het apneu-dossier pas in het eerste kwartaal van 2021 op zijn bureau belandde. Later begint hij te schuiven en verwijst hij bij BNR naar eind 2020 als het moment waarop hij op de hoogte zou zijn gebracht. Dat de interne controle niet goed heeft gewerkt erkent hij, wat een bijzonder licht werpt op de garanties in een hele serie jaarverslagen. Daarin wordt stellig beweerd dat de onderneming ‘in control’ is.

Met de beloofde beterschap ten aanzien van de eigen controlesystemen houdt de zelfkritiek van Philips wel op. Stelselmatig heeft de onderneming de problemen met Dreamstations geweten aan verkeerd gebruik door patiënten. De reactie van beleggers – het aandeel is in een jaar tijd bijna gehalveerd – noemt Van Houten “enorm”. Hij weet maar al te goed dat bestuurders niet geacht worden zich uit te laten over de beurskoers, maar toch wil hij graag benadrukken dat “90 procent van Philips (…) als een tierelier draait”.

Slachtofferrol
De woorden van de gelouterde Philips-topman maken inmiddels weinig indruk meer, net als de initiatieven die Philips onder zijn bewind ontplooit om de apneu-crisis te bezweren. Terugroepacties haperen, tot wanhoop van miljoenen patiënten, patiëntenverenigingen en toezichthouders. Geruststellend eigen onderzoek dat Philips presenteert, maakt nauwelijks indruk.

Tijdens de aandeelhoudersvergadering in mei blijkt het krediet van Van Houten helemaal verspeeld. Aandeelhouders spreken zich en masse uit tegen een bonus die hem door commissarissen is toegeschoven. Van Houten kruipt in de slachtofferrol: hij heeft een behoorlijk pakket aandelen verdiend in het verleden en die zijn ook flink in waarde gedaald.

Het blijkt een lelijk einde aan de loopbaan van een man die werd uitgeloot voor een studie medicijnen en jaren later Philips transformeerde tot een medisch bedrijf. In augustus wordt zijn voortijdig vertrek aangekondigd. Het is aan zijn opvolger Roy Jakobs om het vertrouwen van patiënten en beleggers in Philips te herstellen. Dat kan niet anders dan door hen te compenseren voor de geleden schade.
__________

Bent u aandeelhouder Philips (geweest) vanaf 2015? Meld u dan aan voor de VEB-actie Philips via veb.net/philips. Op deze website treft u ook alle informatie over de stappen die de VEB namens beleggers zet in deze zaak.