Wie een blik op de beurskoersen werpt, kijkt eigenlijk in het verleden. De koers is de prijs waartegen de laatste transactie plaatsvond.

Voor een belegger die een aandeel wil kopen, is het hele orderboek relevanter. Dat heeft een vooruitblikkend karakter. Het is de verzameling van aan- en verkooporders voor een bepaald aandeel op een bepaald moment.

Voor grote fondsen als Shell en Unilever is het verschil tussen het heden en verleden klein. Vraag en aanbod vinden elkaar hier bijna op secondebasis.

Voor bedrijven in de kelder van het Damrak ligt dat anders. De verhandelbaarheid van bijvoorbeeld Koninklijke Brill is matig. Er kunnen op een willekeurige handelsdag uren tussen transacties zitten.

Beleggers die aandelen van dit soort bedrijven willen kopen, moeten extra opletten. Het verschil tussen wat een verkoper wil krijgen (in jargon de laat) en koper wil betalen (de bied) kan substantieel zijn. Dat is een verborgen kostenpost.

Het orderboek kan doorgaans een goede indicatie van de spreads geven die een belegger moet betalen.

Unilever en Koninklijke Brill
De onderstaande tabel geeft een gedeelte weer van het orderboek van het aandeel Unilever op 20 april. Beleggers willen meer aandelen verkopen (‘laat’) dan kopen (‘bied’). En de spread voor dit goed verhandelde aandeel is met minder dan 0,03 procent van de koers marginaal te noemen.


Voor Koninklijke Brill is de situatie omgekeerd. Hier zijn meer kopers dan verkopers. Het gat tussen de minimale prijs die een verkoper wil hebben en de maximale prijs die een koper wil betalen is met 40 cent ook veel groter. Dat komt neer op circa 1,7 procent van de koers.

Het valt bovendien op dat het orderboek een stuk ‘steiler’ is voor Brill dan voor Unilever. Wie zijn aandelen ‘bestens’ koopt – een vastgesteld aantal aandelen tegen de geldende marktprijs – ziet zijn koopprijs bij Unilever vrijwel gelijk blijven. Voor zeer grote orders loopt de prijs maar een paar cent op.

Bij Brill moet een belegger oppassen. Dit orderboek is veel minder goed gevuld, wat wil zeggen dat een grote kooporder al snel betekent dat het aanbod te klein is om de vraag te absorberen. Dat brengt het risico met zich mee dat de aankoopkoers snel kan oplopen.

Limietorder
Voor illiquide aandelen is het dus slim om gebruik te maken van limietorders. De belegger geeft de broker dan de opdracht een bepaald aantal aandelen te kopen, zolang de prijs niet hoger is dan de ingestelde ‘limiet’. Het risico bestaat dan wel dat een order niet wordt uitgevoerd als de aandelen duurder worden, maar dat weegt waarschijnlijk op tegen de extreme prijzen waartegen je zou kunnen worden afgerekend bij een bestensorder.

In tijden van crisis loopt het verschil tussen de bied- en de laatkoers vaak op. Marktmakers – die als tegenpartij fungeren voor transacties – kunnen de risico’s dan minder goed inschatten. Om zich in te dekken, verhogen ze de risicopremie. Marktmakers willen onder dit soort omstandigheden minder betalen voor een aandeel, en meer ontvangen.

Het is in volatiele markten immers een groter risico om met stukken te blijven zitten of een informatieachterstand te hebben. Als de koers verder daalt, zitten de marktmakers met de stukken in hun maag.

Graadmeter
De bekendste graadmeter voor de volatiliteit op de beurs is de zogenoemde VIX Index. Deze meet de verwachte beweeglijkheid van de S&P 500. Hoe hoger de stand van de VIX, hoe groter de onzekerheid onder beleggers.

Als de VIX stijgt, neemt ook de spread toe, zo blijkt uit de grafiek. Het zeer liquide ASML heeft een kleinere spread dan het nog steeds goed verhandelde SBM Offshore, maar beide spreads lopen sterk op in tijden van onrust. Het duidelijkste voorbeeld is de coronacrash van begin 2020.

Voor Brill steeg de spread tijdens de coronacrisis zelfs naar 20 procent.

Beleggers die handelen als markten volatiel zijn, doen er dus goed aan het orderboek in de gaten te houden.


Kanttekening
Het orderboek geeft geen inzicht in alle orders. Zo zijn er trucs om grote orders te maskeren in de hoop gunstigere aankoopprijzen te realiseren.

Een voorbeeld is een ‘ijsbergorder’, waarbij een grote order wordt opgeknipt in meerdere partjes. De broker brengt steeds een stukje naar de beurs, nadat de vorige deelorder is voltooid. In het orderboek ziet een belegger dan alleen het topje van de ijsberg.

Ook is het ondoenlijk om alle orders samen te brengen. Brokers geven meestal slechts de vijf of tien orders waar vraag en aanbod het dichtst bij elkaar in de buurt liggen.

Tot slot zijn er beleggers die aandelen buiten de beurs om aan- of verkopen. Ook onderhandse afspraken tussen partijen om grote blokken aandelen te verhandelen, zijn niet te zien in het orderboek, terwijl juist hier grote belangen van eigendom wisselen.