Het is juni 2009. Financiële markten krabbelen overeind uit de kredietcrisis, die het wereldwijde geldsysteem heeft doen wankelen. Wereldwijd moesten overheden ingrijpen om banken te redden. En ook veel instellingen die zonder steun konden, hadden het zwaar. Alle banken? Nee, een kleine bank uit Nederland groeit, Triodos Bank uit Zeist. Met de aandacht voor people, planet en profit heeft de bank de tijdgeest mee. Triodos kiest voor meer dan financiële winst en doet geen gekke dingen met de toevertrouwde middelen. Aan rommelhypotheken en exotische derivaten doet de bank niet. Het levert dat jaar de uitverkiezing tot meest duurzame financiële instelling ter wereld op, door Financial Times. Topman Peter Blom spreekt in een reactie van “internationale erkenning”.  

Het succes van Triodos kent de nodige vaders, maar de rol van Blom is onmiskenbaar. Hij is sinds de oprichting in 1980 bij de bank betrokken, vanaf 1989 als directeur.

Blom is ook een van de grote voorvechters van de manier waarop de bank aan kapitaal komt. Triodos wil geen geld ophalen via de reguliere effectenbeurs, uit vrees dat daarmee de eigen missie verwatert. In plaats daarvan houdt Triodos de handel in certificaten van aandelen in eigen hand, op een eigen platform. Beleggers, alleen Triodos-klanten, kunnen met de bank als tegenpartij handelen in deze certificaten, die geen direct stemrecht vertegenwoordigen. Dit gebeurt tegen de intrinsieke waarde, het eigen vermogen van de bank in stukjes gesneden. In een brief aan de VEB legt de bank uit dat “deze systematiek (…) een stabiele prijsvorming bevordert en (…) korte termijn (speculatieve) handel voorkomt.”

Op slot
Als Peter Blom in september 2020 zijn vertrek aankondigt, is zijn geloof in het interne handelssysteem nog ongebroken. Bij veel certificaathouders is dit inmiddels wel anders. Sinds maart 2020, als de wereld beheerst wordt door de coronapandemie, heeft Triodos de handel in certificaten op slot gegooid. Het aantal Triodosklanten dat van (een deel van) zijn certificaten af wil, blijkt structureel hoog. Een grote onbalans tussen vraag en aanbod kan de duurzame bank niet hebben, want dan stroomt er te veel geld uit. En dat ook nog tegen een prijs die gelijk is aan de papieren waarde van Triodos. Dat is rijkelijk veel, zeker nu ook banken op de reguliere beurs tegen koersen worden verhandeld die fors lager liggen dan de boekwaarde. Afrekenen tegen intrinsieke waarde is echter het systeem waarvoor Triodos gekozen heeft en waarin lang is geloofd.

Het platgooien van de handel in certificaten heeft zure gevolgen. Nogal wat consumenten hebben flinke sommen geld bij de bank belegd. Meer dan 3.800 klanten hebben voor 40.000 tot 80.000 euro belegd, een aanzienlijke groep heeft beduidend meer uitstaan, deels als oudedagsvoorziening.

Zij zijn een illusie armer. De gestage maar beheerste rendementen die Triodos-certificaten opleveren – maximaal een procent of 4 per jaar, meestal veel minder – geeft hen comfort. Bij deze bank wordt blijkbaar niet te veel risico genomen. Behalve veilig voelt het ook verantwoord; met het geld wordt immers iets ‘goeds’ gedaan.

Maar nu dat geld vastzit, krijgen beleggers het deksel dubbel op de neus. De duurzame belofte blijkt ineens serieus geld te kosten. Het vriendelijke gezicht van Triodos toont ineens ook grimmige trekjes. Als een klant vraagt of de bank wel stukken terugkoopt als een certificaathouder overlijdt, is Blom duidelijk. Hij stelt dat dit een ernstige situatie is, maar er zijn meer van dergelijke situaties denkbaar. De bank maakt geen uitzondering, ook al moeten erfgenamen dan wel al successiebelasting betalen.

Een maand later, in oktober 2020, opent Triodos het handelssysteem weer voorzichtig en met restricties. Maar ook de certificaathandel met handrem erop blijkt niet acceptabel voor Triodos. Binnen drie maanden, begin 2021, gaat het loket alweer dicht. Voorgoed, zo blijkt later.

‘Actie’
Triodos heeft in de tussentijd nog geprobeerd om de interesse in certificaten onder klanten aan te jagen. Rond 19 november 2020 stuurt Triodos haar klanten per mail het aanbod om extra certificaten tegen “actievoorwaarden” te kopen. Het gaat om een korting op de intrinsieke waarde en een kwijtschelding van transactiekosten. Een netto-voordeel van 2,8 procent.

Met name klanten die op deze aanbieding zijn ingegaan, moeten zich belazerd hebben gevoeld toen in december 2021 bekend werd dat de interne handel in certificaten definitief stopt. Triodos heeft besloten om de handel naar een extern platform te verplaatsen, waar de prijs van de stukken door vraag en aanbod wordt bepaald. De bank laat weten dat er rekening gehouden moet worden met waardedalingen van 30 procent, maar veel meer is ook mogelijk. Hoe groot de schade zal zijn, is voorlopig nog ongewis. Tot minimaal eind 2022 is er naar verwachting geen handel mogelijk, op zeer hoge uitzonderingen na. Het overgrote deel van de meer dan 1 miljard euro aan certificaatvermogen zit vast.

Triodos blijft vaag over de noodzaak om juist nu afscheid te nemen van de handel tegen intrinsieke waarde, een beslissing die beleggers fors dupeert. De bank blijft benadrukken dat het oude systeem veertig jaar goed heeft gewerkt, maar nu is de balans tussen vraag en aanbod van certificaten te scheef. Triodos heeft kopers nodig om het eigen vermogen te stutten. Dat de vraag relatief achterblijft, wijt Triodos aan de coronapandemie en life events bij certificaathouders. Onbenoemd blijft het teruglopend vertrouwen onder beleggers in de bank. Toch is dat argument goed voorstelbaar op basis van prestaties. Op financieel gebied blijkt Triodos stelselmatig beloftes te breken. De bank belooft een jaarlijks rendement op eigen vermogen tussen 4 en 6 procent, maar haalt dat zelden.

Kosten
Tegelijkertijd krijgt Triodos de eigen kosten ook maar niet onder controle. In bankenland is de cost/income-ratio een cruciale maatstaf voor efficiëntie. Triodos heeft als doel om van iedere euro aan opbrengsten niet meer dan 70 eurocent aan kosten te maken. Dat is een veel hoger percentage dan bij grote banken, wat deels inherent is aan de omvang en missie van Triodos. Maar zelfs die 70 procentgrens haalt Triodos bij lange na niet. De huishouding blijkt dusdanig duur dat het 80 procent van de inkomsten opvreet.

Het is niet moeilijk om in te zien dat de magere rentabiliteit gevolgen heeft voor de waarde van de bank. Met het vastpinnen van de waarde van de certificaten op een papieren werkelijkheid leeft Triodos al tijden boven haar stand. Overbodig te stellen dat die situatie eindig is. En dat was al lang te voorzien.

Triodos beweert dat het pas zeer recent heeft moeten concluderen dat de interne handel niet meer houdbaar was. Er zou niet al langer sprake zijn van intern besef hierover.

Openheid
De VEB heeft Triodos afgelopen jaren herhaaldelijk om opheldering gevraagd. Deze correspondentie is na te lezen op de VEB-website. In maart dit jaar verzocht de VEB om duidelijkheid over interne bespreking en besluitvorming ten aanzien van het handelssysteem.

Veel openheid van zaken geeft de bank niet in haar antwoord. Voor de VEB is dat gezien de voorgeschiedenis onbegrijpelijk. De VEB wil volledige openheid van zaken en heeft Triodos daar opnieuw op aangesproken. Uit analyse van de VEB blijkt dat er de nodige vraagtekens te zetten zijn bij de communicatie van de bank. Ook is de vraag of Triodos haar wettelijke zorgplicht wel naar behoren heeft vervuld. Zo heeft Triodos in 2020 en 2021 certificaten verkocht, zonder dat zij een redelijke verwachting kon hebben dat deze voor langere duur verhandelbaar waren.

Bij het ter perse gaan van dit blad was nog niet duidelijk of Triodos bereid is openheid te geven. De bank krijgt daar in ieder geval de kans voor tijdens de jaarlijkse algemene vergadering, die op 20 mei gehouden zal worden. Dat is meteen de eerste jaarvergadering van Jeroen Rijpkema als ceo van de bank. Hij nam vorig jaar het stokje over. De schaduw van Peter Blom zal ongetwijfeld over de bijeenkomst hangen. Niet alleen omdat hij bij de bank zonder bonussen is vertrokken met een vertrekvergoeding ter grootte van een jaarsalaris. Maar ook omdat zijn erfenis een wel heel nare impact dreigt te hebben op het vermogen van de certificaathouders.