Joe Miller had nog nooit gehoord van BioNTech toen hij begin 2020 een e-mail kreeg van collega Clive Cookson. De wetenschapsredacteur van de Financial Times in Londen vroeg hem om een klein biotechbedrijf op te zoeken in Mainz, slechts veertig kilometer van zijn huis in Frankfurt.

De dag erna zat de Financial Times-correspondent tegenover Uğur Sahin, een van de Turks-Duitse oprichters van BioNTech. Sahin legde Miller uit welke technologie hij precies wilde gebruiken voor het coronavaccin én wat de andere mogelijkheden kunnen zijn in de medische wereld.

Miller is geen wetenschapper maar hij schreef met Project Lightspeed een mooi boek over het ongekende succes. Miller brengt de complexe materie relatief begrijpelijk voor het voetlicht. Na elf maanden lukt het BioNTech om ‘s werelds eerste en beste coronavaccin te maken.

Miller won meteen het vertrouwen. Dat de journalist het bedrijf en de oprichters serieus nam, stelden ze op prijs, zegt hij. “Ik was de eerste in de internationale pers die aandacht aan het bedrijf besteedde. Als je kijkt naar de berichtgeving rond hun beursgang, die slechts een paar maanden eerder had plaatsgevonden in oktober 2019, dan vind je bijna niets, zelfs niet binnen Duitsland.”

Wilskracht
Grote bewondering voor de prestatie van Uğur Sahin, zijn vrouw Özlem Türeci en sleutelmedewerker Katalin Karikó is op zijn plaats. Miller schrijft resumerend dat het bij het echtpaar allemaal te danken is aan “pure wilskracht”.

Het zijn allebei kinderen van de Turkse immigranten die eind jaren zestig naar Duitsland kwamen.

De twee oncologen werkten dertig jaar keihard naar hun doel toe: het inzetten van de zogeheten mRNA-technologie tegen kanker. Ze bestudeerden de complexiteit van de immuunreacties.

Sahin is een fanatieke sporter die een hekel heeft aan netwerken en niet graag in het middelpunt van de belangstelling staat. Maar als hij over zijn levenswerk spreekt, is hij net als zijn vrouw zeer gefocust en geduldig, vertelt Miller.

Over geld zullen ze zelf niet praten. Maar de twee oprichters zijn na jarenlang in de anonimiteit gewerkt te hebben in een eenvoudig bestaan, op papier multimiljardair geworden.

Het financiële verhaal van BioNTech is ook fascinerend. Investeerders die hun vertrouwen schonken aan het ongewisse ondernemersavontuur van de twee profiteren nu mee. BioNTech is weliswaar in de Verenigde Staten genoteerd, maar het kan zonder overdrijven een van de grootste bedrijfssuccessen van de laatste decennia genoemd worden uit beursgenoteerd Duitsland.

“Het is een baken van hoop voor Duitsland”, zegt de Duitse econoom Monika Schnitzer. “Zeker als je bedenkt dat veel van onze beursgenoteerde economische activiteiten uit een ver verleden stammen.”

Dat de beursgang heeft plaatsgevonden in de Verenigde Staten en niet in Duitsland zegt Schnitzer “jammer” te vinden. “Maar het is goed dat onderzoek en productie in Duitsland en Europa worden gedaan.”

Miller ziet het als een gemiste kans. BioNTech had een van de grotere DAX-fondsen kunnen zijn. “Met zijn ongelooflijk voorzichtige beleggingscultuur laat Duitsland zijn kroonjuwelen gaan. Uiteindelijk drijven de bedrijven weg naar waar er wel interesse en geld is, en dat is de Verenigde Staten. Ik denk dat het een zeer slecht teken is voor Duitsland. Ik zie geen serieuze pogingen om dit te stoppen.”

In Europa zijn er aanvankelijk weinig investeerders die aandacht hebben voor BioNTech. Op binnenlandse investeerders maakt het echtpaar weinig indruk, schrijft Miller in zijn boek. Pijnlijk, omdat er in Duitsland weinig succesvolle ondernemers van betekenis zijn met een migrantenachtergrond.

Toch weten ze in 2008 de tweeling Strüngmann aan boord te halen. Dat zijn de bekendste biotechinvesteerders van het land. Het heeft de gefortuneerde broers nog rijker gemaakt dan ze waren.

Tien jaar later is BioNTech nog steeds verliesgevend. Het heeft in 2018 wel ruim 400 kankerpatiënten behandeld met mRNA-technologie. In Duitsland, de VS, Engeland en elders zijn klinische proeven begonnen. Maar het bedrijf gooit compleet het stuur om als corona uitbreekt.

Miller beschrijft hoe Sahin bij het lezen van de eerste nieuwsberichten uit China en de eerste analyses in de vakbladen meteen doorheeft dat corona de wereld een groot probleem kan bezorgen.

Makkelijke tegenstander
In januari 2020 maakt Sahin tientallen medewerkers vrij om te onderzoeken of hun technologie tegen corona ingezet kan worden. Het coronavirus is een relatief makkelijke tegenstander vergeleken met kanker, denkt Sahin die zich al een half leven in kanker specialiseert.

Maar zomaar het roer omgooien zou de onderneming en het management in grote problemen kunnen brengen met de aandeelhouders. BioNTech had hun geduld na twaalf jaar verliezen zwaar op de proef gesteld. De hoop was dat er nieuwe doorbraken zouden volgen, maar in de eerste plaats in de behandeling van kanker.

De financiële en juridische risico’s zijn enorm. Als het bedrijf zou falen, had dat het einde kunnen betekenen voor BioNTech, zegt bestuurder Sean Marett in het boek. “Aan de andere kant”, zo onderstreepte Özlem Türeci, “is een pandemie ook sowieso een bedreiging voor onze mensen en het bedrijf.”

BioNTech besluit het te doen en het tempo ligt meteen ongekend hoog. Er zijn minder dan duizend bevestigde gevallen van corona, toch neemt het duo op 25 januari 2020 het besluit om een vaccin te maken. De avond erna heeft Uur de eerste schetsen al klaar. Een dag later wordt de eerste coronapatiënt in Duitsland geïdentificeerd door de medische autoriteiten. In de politiek en wetenschap wordt er dan nog luchtig gedaan over het virus. Türeci en Sahin weten beter.

Sprookje
Het sprookje heeft een goede afloop. Na elf maanden overrompelt BioNTech de farmaceutische wereld met de succesvolle inzet van de zogeheten mRNA-technologie voor de ontwikkeling van het vaccin.

Het succes van BioNTech verheugt ook Duitsland, dat aanvankelijk zo weinig aandacht had voor het bedrijf. Schnitzer verklaart: “Als land loopt Duitsland achterop in de digitalisering. Bovendien is het ondernemerschap op zijn retour en traditioneel sowieso al niet zo sterk ontwikkeld als in Azië en de Verenigde Staten. In dit bedrijf komen Duitse deugden en Duitse kwaliteit tot hun recht”, zegt ze.

“Het begint met wetenschappelijk onderzoek, vervolgens wordt het omgezet in een product, in technologieën, in bedrijfsmodellen. Dit is juist iets waar het in ons land vaak aan ontbreekt. In het geval van BioNTech is dat uitstekend gelukt. Met de wetenschappelijke kennis die zij al hadden, waren zij in staat het product daadwerkelijk te maken.”

BioNTech is een uitzondering op de regel, zegt Miller. Het is te danken aan de loyaliteit van de twee oprichters aan Duitsland dat ze hier nog actief zijn, zegt hij. “Europa heeft de expertise en ideeën. Als je kijkt naar het aantal octrooien dat wordt aangevraagd in de biotech en het aantal academische papers, dan doet Europa het heel goed. Maar als je kijkt naar de omzetting in producten, zie je dat de VS mijlenver voor ligt.”

Om ervoor te zorgen dat iedereen in de wereld gevaccineerd kan worden, besluit het bedrijf dat samenwerking hoognodig is. Alleen is geen optie.

In tegenstelling tot het Amerikaanse Moderna en het Duitse Curevac, had BioNTech geen subsidies gekregen. Voor aanvaarding door het grote publiek was de steun van een partner in de farmaceutische industrie nodig. BioNTech heeft ook steun nodig om de complexe logistiek aan te kunnen. Het vaccin moet ingevroren worden vervoerd over de wereld.

Naar de opvatting van de Duitsers waren slechts vijf fabrikanten in staat om op deze schaal en in dit tempo een wereldwijd vaccinatie-onderzoek uit te voeren: Merck, Johnson & Johnson, Sanofi, GSK en Pfizer.

Dat de Duitse start-up in zee is gegaan met het Amerikaanse Pfizer voor de verdere ontwikkeling en de productie, noemt Schnitzer geen nadeel maar een teken van kracht. “De oprichters van BioNTech hadden de vooruitziende blik om Pfizer erbij te betrekken. Dit werkt heel goed.”

Op 9 november 2020, terwijl de hele wereld naar het drama van de Amerikaanse presidentsverkiezingen kijkt, belde Joe Miller zijn collega in Londen met goed nieuws: BioNTech heeft geleverd. Een mijlpaal.

Beleggers kijken inmiddels veel verder dan alleen naar corona. Ze speculeren erop dat de mRNA-technologie die in het coronavaccin is gebruikt, in de toekomst tegen vele andere ziekten kan worden ingezet, uiteenlopend van kanker tot zeldzame aandoeningen zoals taaislijmziekte.

Fiets
Volgens Miller is het echtpaar niet veranderd na hun doorbraak en de enorme winst op hun aandelenbelang. Het draait nooit om henzelf, de financiën, maar altijd om de wetenschap. Ze leven precies zoals altijd, met de fiets naar het werk en altijd bezig met de wetenschap.

Het roept wel de vraag op of de oprichters de beste mensen zijn om het bedrijf met zijn duizelingwekkende beurswaardering naar een volgende fase te navigeren. “Terechte vraag”, zegt Miller. “Maar alleen zij tweeën hebben het totaalbeeld over de onderneming. En ik denk dat dat verloren zou gaan, als zij geen leiding meer zouden geven aan BioNTech.”

Uğur Sahin ziet zichzelf nog steeds als een universitair docent, zegt Miller. “Er zijn veel zakelijke dingen die hij gewoon niet graag doet. Hij houdt niet van overdrijving. Hij houdt niet van hype.”

Maar trots zijn ze natuurlijk wel. Op de dag van de beursgang in 2019 gingen Uğur en Özlem met hun dochter naar Times Square om de naam van hun bedrijf te zien oplichten.

Na Miller is de deur van BioNTech platgelopen door allerlei bezoekers, tegen de zin waarschijnlijk van het schuchtere wetenschapsechtpaar. Het was te zien onlangs toen een zeer geïnteresseerde politicus langskwam: de afzwaaiende kanselier Angela Merkel die doodsbenauwd is om zelf corona te krijgen.

Het echtpaar en Katalin Karikó zullen met wetenschapsprijzen worden bedolven. Het wordt spannend om te zien of het aandeel ook zo blijft scoren.