Hoewel steeds meer Duitsers het aandurven om te beleggen, zijn ze over het algemeen geen grote kenners van de beurs. Maar deze beurswijsheid is redelijk bekend: “Politische Börsen haben kurze Beine.”

In het Nederlands kennen we de beurswijsheid ook. “Op de beurs heeft politieke winst korte benen.” Politiek is belangrijk, maar in mindere mate voor de financiële markten. Beleggers zouden zich niet te veel moeten aantrekken van de politiek. De beurzen worden in ieder geval niet op de langere termijn door politieke ontwikkelingen omhoog of omlaag geduwd. Beleggers hebben zich toch ook niet gek laten maken door de onverwachte verkiezing van Donald Trump in 2016?

Verstandig of niet, met de Duitse verkiezingen van 26 september houden economen en financieel analisten zich in ieder geval wél bezig.

De Duitser Martin Moryson is er een van. “Het is heel interessant wat gaande is”, zegt de Duitser op zijn kantoor in Frankfurt. “Duitsland speelt internationaal een belangrijke rol. Het zijn de eerste verkiezingen in Duitsland waar de kanselier zich niet opnieuw kandidaat stelt. Het is de eerste keer dat je op voorhand zeker weet dat Duitsland een nieuwe kanselier krijgt. Verder is de onzekerheid groot.”

Over het algemeen houden beleggers niet van onzekerheid. Duitsland staat bovendien voor grote uitdagingen op het snijvlak van economie en politiek. In digitalisering loopt Duitsland hopeloos achter, de automobielindustrie wordt in hoog tempo met veel subsidies voor kopers van elektrische voertuigen omgebouwd, de dominante industrie moet vergroenen en de internationale concurrentie neemt toe.

Moryson weet daar als hoofdeconoom Europa bij DWS, de grootste vermogensbeheerder van Duitsland, veel van af. We treffen Moryson op het hoofdkantoor van DWS op de Mainzer Landstraße, recht tegenover de twee torens van Deutsche Bank, in de volksmond ook wel debet en credit genoemd. DWS is 3,5 jaar geleden naar de beurs gebracht, maar voor het merendeel nog in eigendom van Deutsche Bank.

Voor de drie belangrijkste kanselierskandidaten ligt de weg naar het hoogste ambt en de rol van belangrijkste politicus van Europa open. Dat zijn Armin Laschet voor de CDU/CSU van Merkel, Annalena Baerbock namens de Groenen en Olaf Scholz, de huidig minister van Financiën, namens de sociaaldemocratische SPD.

Alle kanten
Moryson zegt dat het nog alle kanten op kan. De ongewisse uitkomst is voor de doorgaans stabiele Duitse politiek ongekend. “In de peilingen zijn de verschillen tussen de partijen steeds kleiner geworden. De CDU/CSU loopt in de peilingen terug. De Groenen en SPD staan heel dicht op elkaar. De FDP wint. Je weet met deze stand van zaken écht niet wie kanselier wordt.”

“Zelfs als je wist welke partij de sterkste zou zijn, weet je nog steeds niet of die partij überhaupt in de regering zal komen. De coalities die denkbaar zijn, zijn diverser dan ooit tevoren. Alles is mogelijk. Zelfs een voor de financiële markten riskant scenario met een linkse coalitie behoort tot de mogelijke uitkomsten.”

Het is volgens Moryson niet erg waarschijnlijk, maar een coalitie van de sociaaldemocratische SPD, de Groenen en Die Linke kan het worden. “Dat zou zeker niet goed vallen op de beurzen. Zo,n coalitie zal zeker voor wat onrust zorgen vanwege onder meer de dreiging van veel regelgeving. Uiterst links, maar ook de SPD en de Groenen, hebben veel vertrouwen in de rol van de staat in de economie. Ik heb zeer mijn twijfels of de staat wel de betere ondernemer is.”

Als Merkels partij gewoon weer in de regering komt, zal Duitsland waarschijnlijk inhoudelijk geen andere richting inslaan. Veel hangt af van het regeerakkoord. “Zelfs al zou je weten welke partijen winnen en welke coalitie er zou worden gevormd, dan nog weet je niet wat het regeerakkoord zal zijn. Wat je wel zeker weet in Duitsland is dat een regeerakkoord ook wordt uitgevoerd.”

Gerustgesteld
Met de Duitse hoofdgraadmeter rond het hoogtepunt en relatief rustige obligatiemarkten in Europa lijken beleggers gerustgesteld dat er in Duitsland weinig verandert. In Merkels tijd is dat wel anders geweest.

“De Europese obligatiemarkten hebben tumultueuze tijden doorgemaakt. Het Duitse beleid heeft daar ook deels aan bijgedragen in de Griekenlandcrisis.” Vooral Merkels minister van Financiën Wolfgang Schäuble dreef de zaken op de spits. De kanselier volgde zijn wens niet, Griekenland bleef in de euro.

“Merkel heeft aan het eind van de dag ook laten zien dat Duitsland een betrouwbaar land is. Dat zie je ook terug, Duitsland wordt als veilige haven beschouwd. Mensen die Duitse staatsobligaties kopen, moeten absurd genoeg geld toeleggen.”

Een nieuwe eurocrisis is altijd mogelijk in de komende vier jaar voor de nieuwe Duitse regering met een andere kanselier en een andere minister van Financiën. Als een nieuwe regering mogelijk weer zou inzetten op bezuinigingen, zou dat nu al terug te zien zijn in de rentes op obligaties, zegt Moryson. Dat is niet het geval. De rust overheerst.

Ook in Duitsland zelf. Fel campagne voeren en de politieke tegenstander vol aanvallen past niet in de Duitse politiek, legt Moryson uit. “De Duitse politiek moet het net als de Nederlandse hebben van compromissen. De partijen moeten na de verkiezingen met elkaar onderhandelen. Een politieke tegenstander kan binnen enkele weken een onderhandelingspartner worden en vervolgens een regeringspartner. Dat maakt mensen erg voorzichtig.”

Inhoudelijk moet ook een middenweg gevonden worden. Grotere veranderingen die de financiële markten kunnen beïnvloeden, vinden zelfs pas in een later stadium plaats: in de Bundesrat, die vergelijkbaar is met de Nederlandse Eerste Kamer.

“Beleggingsprofessionals weten dat alle echt belangrijke wetten in Duitsland over de belastingen en het wel of niet aangaan van nieuwe overheidsschulden door de Bundesrat moeten. De grote partijen kunnen elke wet tegenhouden als ze willen.”

Zieke man
Moryson zegt dat de erfenis van Merkel op economisch terrein gemengd is. Duitsland was in de jaren negentig “de zieke man van Europa”, vanwege de starre arbeidsmarkt met zijn hoge lonen en rotsvaste dienstverbanden.

Merkels voorganger Gerhard Schröder flexibiliseerde de arbeidsmarkt en pakte de belastingen aan. Ingrepen waar de Duitse economie in Merkels tijd van profiteerde. “De voorsprong die Duitsland met Schröder heeft opgebouwd, is dus min of meer gehandhaafd, maar niet uitgebreid.”

Als Moryson naar de huidige kandidaten kijkt en de verkiezingsprogramma’s leest, verwacht hij niet dat een grote hervormer de kanselarij in zal trekken. Economisch gezien zou dat dus betekenen dat er geen extra politieke impuls wordt gegeven aan de Duitse economie die momenteel niet haar volle potentieel benut.

“CDU-kanselierskandidaat Armin Laschet staat nu niet direct voor hervormingen en een nieuw begin, maar voor continuïteit en business as usual. Hoe waarschijnlijker de regeringsdeelname is, hoe vager de verkiezingsprogramma,s zijn. De programma,s van Die Linke en ook van de rechtse AfD zijn vrij concreet en gedetailleerd maar minder relevant voor financiële markten.”

“De drijvende krachten van verandering zullen sowieso niet de twee grote volkspartijen worden, de CDU/CSU en SPD, maar de partijen aan de flanken. Dan doel ik op de Groenen en de liberale FDP.”

Duitsland noemt de periode tussen 2011 en 2020 desondanks een gouden decennium. De welvaart en de lonen zijn over de hele linie gestegen. Maar andere tijden zijn aangebroken met de pandemie en de zorgen over het klimaat. Alle landen moeten hun economie nu vergroenen. Maar als vierde industrienatie van de wereld staat Duitsland misschien wel voor een extra uitdagende transformatie.

“Wat de klimaatdoelstellingen betreft, bestaat er in Duitsland nu zo,n brede consensus dat het voor het klimaatbeleid waarschijnlijk niet zoveel meer uitmaakt of de Groenen meeregeren of niet”, zegt Moryson.

Industrie
Moryson vindt dat Duitsland te veel leunt op de industrie. Maar hij behoort niet tot de doemdenkers die roepen dat de Duitse economie de afgrond inkijkt. “De Duitse industrie is nog steeds heel innovatief met onze verborgen kampioenen uit de Mittelstand. Natuurlijk zou je wensen dat de politiek veel sneller en veel beweeglijker zou zijn. Aan de andere kant moet de politiek altijd de mensen meenemen. Democratie is vermoeiend en kost tijd.”

Los van de inhaalspurt uit de coronadip verwacht Moryson structureel geen geweldige groeicijfers voor de Duitse economie voor de tijd na Merkel. De tekorten aan halfgeleiders zullen de Duitse industrie voorlopig parten blijven spelen, zegt hij. De geldverslindende coronacrisis is nog niet voorbij. Hij onderstreept wel dat de omvangrijke bijdrage van Duitsland aan het Europese wederopbouwfonds “goed besteed geld” is.

“Daarvan is iemand als Merkel zich heel goed bewust”, zegt de topeconoom. “Ze zeggen dat Merkel geen visie heeft. Maar ze heeft een zeer goed oog voor wat haalbaar is en wat niet. Misschien heeft ze op deze manier meer gedaan gekregen dan anderen. Als je naar Obama kijkt, hij had visie. Maar hij kon veel niet gedaan krijgen. De politieke antenne ontbrak misschien. Die heeft Merkel zeker.”

Het is een van de beroemdste uitspraken van de afzwaaiende kanselier: “Politik ist das, was möglich ist.” Economisch gezien heeft Duitsland misschien niet het volle potentieel uit zichzelf gehaald en dat zal voorlopig waarschijnlijk zo blijven, denkt Moryson. Maar de financiële markten hebben de rust, de afzijdige rol van politici en de weinig baanbrekende politiek wel kunnen waarderen. Wordt mogelijk vervolgd.