De bitcoin ging begin januari van dit jaar door de barriére van 40.000 dollar, na een stijging van ruim 20 procent in december. Er lijkt geen einde te komen aan de opmars van dit jonge betaalmiddel.

Geld speelt een centrale rol in onze economie. In het boek Money laat Jacob Goldstein zien hoe samenlevingen overstappen van betaalmiddelen met intrinsieke waarde (zoals munten gemaakt van edelmetalen) naar papiergeld.

Goldstein beschrijft hoe in de 13e eeuw Kublai Khan het moderne besluit nam om te breken met de link met edelmetalen, zodat geld een “bijna pure abstractie werd, door niets gedekt”.

Goldstein benadrukt het sociale aspect van geld – vertrouwen en gedrag – en wijst erop dat geld verandert als de maatschappij verandert.

Het belangrijkste bij elk betaalmiddel is vertrouwen, geloof in de waarde (de koopkracht) die erdoor wordt vertegenwoordigd. Zodra deze verwachtingen worden beschaamd, zakt het vertrouwen en beginnen mensen bang te worden om geld aan te houden.

Bretton Woods
Tussen de Tweede Wereldoorlog en 1971 namen de Verenigde Staten deel aan het systeem van Bretton Woods, waarin de wisselkoersen van de belangrijkste munten werden vastgelegd. Met het loslaten van de gouden standaard in 1971 (onderdeel van een serie maatregelen van president Nixon om de inflatie te beteugelen) werden alle munteenheden ‘fiatgeld’, geld zonder intrinsieke waarde. Dit zette regeringen onder druk om hun eigen wisselkoers onder controle te houden om de economie te beschermen tegen inflatie. Hyman Minsky zei het treffend: “Iedereen kan geld maken, maar het probleem is om het geaccepteerd te krijgen.” Dit probleem werd groter na het ineenstorten van het Bretton Woods-systeem.

De bitcoin werd ontwikkeld als antwoord op het onophoudelijke bijdrukken van geld, ook bekend als kwantitatieve verruiming. Centrale banken richten zich op het terugdringen van de volatiliteit, maar daar staat tegenover dat zij hun balansen opblazen en de koersen van bepaalde vermogenstitels opjagen. Centrale banken, de waakhonden en de toezichthouders van het financiële systeem, zijn eerder de mist ingegaan. Het is goed stil te staan bij de woorden van Friedrich von Hayek, als verdediger van het vrijemarktdenken en libertariër een groot tegenstander van ingrijpen door overheden. Hij zei ooit, na het loslaten van de gouden standaard door de Amerikaanse overheid: “Ik ben ervan overtuigd dat we nooit ‘goed geld’ zullen hebben zolang we het in handen van de overheid laten. De overheid heeft monetaire systemen altijd de nek omgedraaid.”

Goed alternatief
Voorstanders van cryptomunten benadrukken dat zij de bitcoin een goed alternatief vinden voor huidige geldeenheden. Zij vrezen dat de groeiende schuldenberg wereldwijd de toekomstige waarde en stabiliteit van traditioneel geld in gevaar brengt. De koopkracht van fiatgeld hangt af van de economische kracht van de uitgever en van hoe het geldaanbod wordt gemanaged. Of zoals Ludwig von Mises, de vooraanstaande econoom uit de Oostenrijkse School, het uitlegde: “Geld is niet neutraal als het gaat om de reële economie, het grijpt in en beïnvloedt de productie, werkgelegenheid, rentestanden, allocatie van grondstoffen enzovoorts.”

De volgende historische gebeurtenis zou de (terechte) zorgen over overheidsingrijpen en de groeiende schuldenberg kunnen illustreren. In 1933 verlaagde president Franklin Roosevelt, in een poging om de VS uit de Grote Depressie te trekken, de waarde van de dollar ten opzichte van goud. Hiermee annuleerde hij feitelijk alle staatsobligaties. Sommigen vonden dit regelrecht beschamend, vooral omdat de regering enkele weken daarvoor nog voor een half miljard aan schuldpapier had uitgegeven dat nota bene een clausule had dat er in gouden munten zou worden afgelost. Maar in het licht van de groeiende economische crisis was de overheersende mening toch dat het prima kon, omdat “vasthouden aan de gouden standaard over de ruggen ging van het volk.”

De blockchaintechnologie die bitcoin mogelijk maakt, biedt veel waarde zonder dat daar een overheid of tussenpersoon aan te pas komt om de waarde van het bezit van de gebruikers te beschermen. Daarnaast hebben bitcoin en andere crypto-assets de weg geopend naar innovaties in ons (verouderde) betalingssysteem. Bitcoin maakt directe betalingen over de hele wereld mogelijk, sneller en tegen lagere kosten dan de huidige betalingsmethoden. In tegenstelling tot diensten als PayPal of TransferWise, waar een digitale schuldbekentenis wordt verstuurd in plaats van geld, krijgt de ontvanger bij crypto zonder afhankelijk te zijn van derden direct de werkelijke waarde. Bedrijven kunnen werknemers in bitcoin betalen zonder bank of andere tussenpartij (hoewel dit wel onmiddellijk de vraag doet rijzen hoe hier belastingtechnisch en boekhoudkundig mee om te gaan, maar daarover hieronder meer).

Samenwerking vereist
Cryptovaluta en cryptonetwerken kunnen door hun populariteit blijvende veranderingen in de manier waarop betaald wordt teweegbrengen, maar ook in de maatschappij als geheel. De toekomst ervan hangt echter voor een groot deel af van hoe de gebruikers, bedrijven, instituten en wetgevers samenwerken om deze nieuwe technologie te incorporeren in het financiële systeem. Een voorwaarde voor dit succes is de manier waarop wetgevers en overheidsinstellingen zoals belastingautoriteiten en toezichthouders duidelijkheid geven en grenzen stellen in wet- en regelgeving.

Gebieden waar dit met name voor geldt, zijn consumentenbescherming, dataveiligheid, boekhoudstandaarden, markttoezicht, financiële stabiliteit, monetair beleid en de vereisten om monetaire soevereiniteit te waarborgen.

Vier gebieden springen er wat mij betreft uit, gezien mijn achtergrond als toezichthouder en accountant:

Belasting
Bedrijven die als tussenpersoon optreden of cryptovaluta gebruiken moeten zich realiseren dat boekhoudmaatstaven per land verschillen en dat de bitcoin in het ene land als geld wordt gezien en in het andere als immaterieel actief. De Amerikaanse federale belastingdienst IRS let scherper op bezit en mogelijk gerealiseerde winsten met cryptovaluta in de belastingaangiften. Volledige openheid hierover is sinds dit jaar wettelijk verplicht in de VS.

Financiële verslaglegging
Er is geen wettelijke definitie van een cryptomunt en geen formele richtlijn van de IASB als het gaat om de boekhoudkundige behandeling. Bovendien maken de wilde koersbewegingen een waardering niet eenvoudig. De markt is versnipperd over vele onafhankelijke beurzen en platforms met ieder hun eigen datavoorziening, wat het moeilijk maakt om betrouwbare historische koersgegevens te verkrijgen. Zolang transparantie in de markten ontbreekt, zouden bedrijven een consistent pad moeten volgen als het gaat om de waardering van de bitcoin. Steeds de meest gunstige kiezen om slechte resultaten te verdoezelen is natuurlijk verleidelijk. Er zijn instrumenten in ontwikkeling die kunnen helpen cryptovaluta beter te waarderen. De boekhoudkundige verwerking is nog meer een kunst dan een wetenschap en zal nader onderzoek vergen, stelt PwC in een nuttig rapport.

Witwassen
Het omzetten van fiatgeld in cryptovaluta en vice versa is een cruciaal gebied dat speciale aandacht vraagt. Centrale banken vragen tegenwoordig dat marktplaatsen en platforms die dit verzorgen zich registreren als meldingsplichtige entiteit, om witwassen met behulp van cryptovaluta tegen te gaan.

Toezicht
De ontwikkelingen op het gebied van belasting, accountancy en anti-witwas-maatregelen illustreren hoe zeer het gebruik van cryptovaluta de toezichthouders voor uitdagingen stelt. Zij moeten zich ervan verzekeren dat zij de vereiste technische expertise in huis hebben om de relevante risico’s te kunnen beoordelen. Het vraagt alertheid en kennis van de risico’s en de ontwikkelingen op het gebied van nieuwe wet- en regelgeving omtrent deze nieuwe valuta.

Zoals met veel technologie die nog in de kinderschoenen staat, is er rond de bitcoin sprake van hypevorming en euforie. Dit heeft zich geuit in een ongekende koersexplosie (die misschien wel weer is gecrasht als u dit leest), en die hype versterkt het opwaarts momentum en trekt een hele nieuwe categorie beleggers aan, die niet altijd in staat zijn de risico’s van dergelijke beleggingen goed in te schatten.

Vertrouwen in fiatgeld
Prudente regelgevers hebben de plicht om voorbij de hype te kijken, hun monetaire soevereiniteit te beschermen en een concreet antwoord te bieden op de toenemende aantrekkingskracht van crypto’s. Daarbij moet boven alles het vertrouwen in hun fiatgeld gewaarborgd blijven. In Brussel wordt er achter de schermen behoedzaam gewerkt aan nieuwe regelgeving die de cryptowereld moet gaan inkapselen in het bestaande kader van MiFID en prospectustoezicht. Maar het cryptomomentum vraagt veeleer om een transparante, robuuste en urgente reactie. Het vraagt toezichthouders die niet tegen innovatie vechten, maar zoeken naar een manier om zich aan deze nieuwe werkelijkheid aan te passen. Een (te) trage reactie zou de reputatie van het fiatgeld kunnen schaden, wat ernstige gevolgen kan hebben voor de reële economie.

Nu is het de vraag welke stappen hiervoor het eerst genomen moeten worden. Namens VEB ga ik graag in overleg met wetgevers en toezichthouders over de toekomst van fiatgeld én cryptovaluta.