Tien jaar geleden werd de belasting op financiële transacties opgevoerd als hét antwoord op de verwoestende crisis van 2008 en de speculatie die eraan voorafging. Daarna werd het jarenlang oorverdovend stil. Tien Europese landen willen de politieke patstelling nu alsnog doorbreken.

Nederland is daar als tegenstander van een transactietaks niet bij. Maar mogelijk is dat een kwestie van tijd. Een beursbelasting bestaat immers al in Frankrijk en Groot-Brittannië. In de VS wordt het bepleit door linkse Democraten.

Duitsland nam eind 2019 het voortouw in Europa met negen andere EU-lidstaten. Maar ze doen dat met een sterk verwaterde variant van de oorspronkelijke concepten van vlak na de kredietcrisis en die uit de geschiedenisboekjes. Het commentaar dat volgde was dodelijk.

Neem Emmerich Müller. Deze kale Duitser met diepe wallen onder de ogen is topman bij de 346 jaar oude Frankfurtse bank Metzler. Hij noemde de geplande belasting op financiële transacties “absurd”.

Toekomstige crisis
Het oorspronkelijke idee is helemaal uitgekleed, zei hij in Handelsblatt. “Het spook van de financial transaction tax waart al tien jaar rond. Oorspronkelijk was het idee de speculatie zo te beteugelen en banken te laten bijdragen aan de kosten van toekomstige financiële crisis. Achtereenvolgens werden staatsobligaties, derivaten en high frequency-traders uitgesloten. In feite raakt het nu alleen nog maar de spaarder.”

Koerswinst op aandelen wordt in Duitsland al belast. SPD-minister van Financiën Olaf Scholz wil daar nog een schepje bovenop doen met zijn plan van een belasting op aandelentransacties. Het zal vooral rijke mensen raken die veel geld in aandelen investeren, zei Scholz bij wijze van geruststelling. “Zij kunnen het zich veroorloven.”

Banken, verzekeraars, institutionele beleggers en particulieren die aandelen in grote bedrijven kopen, zullen een belasting van 0,2 procent van de transactiewaarde moeten gaan betalen als het allemaal doorgaat.

Van het idee dat de financiële sector een stevige bijdrage moet leveren aan de samenleving is niets meer over, is ook de kritiek van Gerhard Schick van de burgerbeweging Finanzwende. In het oorspronkelijke concept van een brede financiële taks zou de Duitse schatkist jaarlijks met 17 miljard euro vollopen, zei hij. Nu is dat minder dan een tiende daarvan.

“Onzinnige transacties" die instabiliteit kunnen veroorzaken op de financiële markten worden tot zijn ergernis niet aangepakt. “Voor mij is dit een duidelijk succes voor de financiële sector”, aldus zijn commentaar op het voorstel van Scholz. “Nu worden alleen die burgers en bedrijven die willen investeren en sparen voor de lange termijn belast.”

Water bij de wijn
In reactie op de kritiek zei Scholz dat een uitbreiding naar andere effecten op termijn niet uitgesloten is. Maar daarvoor is er nu geen steun in Europa. Achter de schermen is al veel water bij de wijn gedaan.

Voorgesteld is de belasting pas te heffen bij beurstransacties in bedrijven met een marktkapitalisatie van meer dan een miljard euro. In totaal gaat het om meer dan 500 beursgenoteerde bedrijven. Duitsland heeft de meeste, met een slordige 150 bedrijven die een beurswaarde hebben van 1 miljard euro of meer. In Frankrijk gaat het om ongeveer honderd bedrijven.

“Er kan geen slechter moment zijn om deze belasting in te voeren”, zei Andreas Krautscheid, voorzitter van de Duitse vereniging van banken onlangs bij het nieuwjaartreffen met journalisten in Berlijn. Spaarders lijden volgens hem al enorm onder de lage rente, beleggers lopen nu het risico van extra belastingdruk. “We raden het dan ook sterk af”, zei hij.

Het plan wekt wrevel op bij de partijen die zich inzetten voor de promotie van aandelenbeleggen. Volgens Christine Bortenlänger van het Deutsches Aktieninstitut is het niet goed voor beleggers én de bedrijven waarin ze beleggen. De beursbelasting stuurt volgens de voormalige Beierse beursdirecteur “het verkeerde signaal naar mensen die willen sparen met aandelen voor hun oudedagsvoorziening.” De interesse van beleggers kan inzakken. “Dit leidt tot hogere financieringskosten voor bedrijven.”

Slechte ervaringen
Een aandelencultuur is er in Duitsland al haast niet door slechte ervaringen met volksaandeel Deutsche Telekom en de babybeurs voor jonge technologiebedrijven twintig jaar geleden. Veel Duitsers zien beleggen als gokken. Duitse gezinnen hebben gemiddeld minder vermogen in vastgoed of beleggingen dan Griekse gezinnen.

De Duitse beursgraadmeter piekt, maar de meeste gewone Duitsers profiteren niet mee omdat ze nauwelijks beleggen. Slechts 16 procent van de huishoudens kiest ervoor om vermogen aan te houden in aandelen in plaats van op een spaarrekening. Terwijl inflatie van meer dan 1 procent al leidt tot een reëel verlies op de spaarrekening.

“De interesse voor aandelen zal alleen maar afnemen door de taks”, voorspelt hoogleraar Hans-Peter Burghof die de liberale fractie van de FDP over het wetsvoorstel adviseert en een stevige studie publiceerde.

Krautscheid zegt dat de maatregel ook pensioenfondsen zal treffen, omdat zij zichzelf verplicht hebben om aandelen uit de hoofdindex DAX te kopen. Gezocht zal worden naar creatieve uitwegen, denkt hij. “Er zullen zeker partijen zijn die de belasting kunnen ontwijken maar dat zijn de grote beleggers die gebruik kunnen maken van derivaten of andere afgeleide financiële producten. De grote massa zal dat niet kunnen.”

Langetermijnbeleggers kunnen er ook niet omheen. Ze dreigen bovendien meer kwijt te zijn dan 0,2 procent van de aankoopprijs als ze bijvoorbeeld hun dividenden herbeleggen of hun aandelenportefeuille regelmatig herstructureren. Volgens hoogleraar Burghof heeft de taks niets meer te maken met het stabiliseren van de financiële markten, zoals ooit beoogd. “Het draait om extra inkomsten voor de staat.”

Rompslomp
Een ander geuit bezwaar is de administratieve rompslomp. “Ik vraag of me af of de kosten tegen de baten opwegen”, zegt bankenvoorman Krautscheid. Hij denkt dat Duitsland de geschatte jaarinkomsten van ongeveer 1,5 miljard euro sowieso zal moeten delen met andere EU-lidstaten die meedoen omdat de kosten voor hen hoger kunnen uitpakken dan de inkomsten. Inmiddels heeft Oostenrijk koudwatervrees gekregen.

De vrees is ook dat grote buitenlandse beleggers minder interesse zullen hebben in de aankoop van Duitse aandelen als ze een beursbelasting moeten betalen. Dat lijkt te zijn gebeurd in Frankrijk, waar sinds 2012 een vergelijkbare belasting bestaat. Onderzoek naar de Franse ervaring toont aan dat vooral de indirecte effecten nadelig zijn voor beleggers.

De handel en de omzet in de betrokken aandelen zijn na de invoering gedaald. De spread tussen de aankoopprijs en de verkoopprijs is groter geworden, aldus onderzoek dat weekblad Wirtschaftswoche aanhaalde in de Duitse discussie. “Slecht nieuws voor beleggers”, was de conclusie.

Olaf Scholz heeft zelf niets met aandelen. Op de vraag van Bild hoe hij zijn spaargeld investeert, antwoordde de minister in 2018: “Daarmee ben ik nauwelijks bezig. Het staat eenvoudig op een spaarrekening.”