Van Oldenbarnevelt vreesde – terecht – dat Maurits aanstuurde op een staatsgreep en had om die te voorkomen in 1617 de Staten van Holland de zogenoemde Scherpe Resolutie laten aannemen: voortaan mochten troepen die door Holland werden betaald alleen aan de regering van Holland gehoorzamen. Maar Maurits greep in 1619 toch de macht in de eerste van de reeks staatsgrepen die de familie Van Oranje zou plegen (Willem II in 1650, Willem III in 1672, Willem V in 1787).

In de politieke geschiedenis is Van Oldenbarnevelt de verliezer. VEB-leden hebben echter veel aan Van Oldenbarnevelt te danken, want hij is de geestelijk vader van de beursgenoteerde onderneming. Hij zag als eerste dat wil een onderneming op de lange termijn actief zijn, de aandelen verhandelbaar moeten zijn. De kooplieden die de Verenigde Oost-Indische Compagnie oprichtten, zagen dat niet. Zij wilden net zoals voorheen kapitaal ophalen voor tochten naar Indië en dat kapitaal – met rente – na een paar jaar terugbetalen, als de vennootschap zou worden ontbonden. Kortetermijn-aandeelhouderschap zouden we dat nu noemen. Of private equity.

Van Oldenbarnevelt zag dat het anders kon: “Het is veel beter dat een gestage compagnie wordt opgericht, waarin de ingelegde kapitalen zich jaarlijks zullen verbeteren en zullen stijgen in prijs en daarnaast ook goede uitkeringen geven.” Wie zijn geld terug wilde, kon zijn aandeel ter beurze verkopen. “Het is waarachtig zo dat altijd een derde van alles ter wereld te koop staat”, aldus de raadspensionaris. Met verhandelbaar kapitaal kon de Verenigde Oost-Indische Compagnie haar beleid op de lange termijn richten. Beursgenoteerde ondernemingen doen dat nog steeds. Dat beleggers daaraan kunnen deelnemen, is vooral aan Johan van Oldenbarnevelt te danken.

Dit is een column van Paul Frentrop, expert op het gebied van corporate governance.