"A step ahead”. Onder dat motto richtte Ralph Hamers zich in het jaarverslag 2015 tot zijn aandeelhouders. De topman toont zich vol zelfvertrouwen over de toekomst van ING en het vermogen van de bank om klanten te helpen “een stap voor te blijven, in leven en werk.” Een dag na publicatie van het jaarverslag valt het Openbaar Ministerie binnen in het hoofdkantoor in Amsterdam. Het is het begin van een grootschalig onderzoek naar witwassen dat tweeënhalf jaar later zal eindigen in een recordschikking en boete voor ING. De conclusies van het OM, dat samen met de Fiod het onderzoek uitvoerde, zijn hard.

ING blijkt op het gebied van interne controle helemaal niet voorop te lopen, maar al sinds 2010 hopeloos achter de feiten aan te strompelen. Klantendossiers waren onvolledig, er was nauwelijks controle op ongebruikelijke transacties en als er al signalen over verdachte boekingen waren, werden deze niet opgevolgd of simpelweg genegeerd. Via de rekeningen van ING is daardoor voor kapitalen aan dubieuze of ronduit strafbare transacties uitgevoerd, zonder dat de bank hiertegen heeft opgetreden, ondanks herhaalde waarschuwingen van onder meer De Nederlandsche Bank.

Halverwege december vorig jaar verschijnt topman Hamers in de Tweede Kamer om zijn excuses aan te bieden voor het grootschalige witwasschandaal bij de bank. Hamers belooft keihard te werken aan verbetering van controlemechanismen. Hij zal dat moeten doen met een nieuwe financiële rechterhand, aangezien CFO Koos Timmermans is geofferd. Hamers mag vooralsnog blijven zitten, maar moet afzien van een eventuele jaarbonus. Sinds de met veel camera’s omgeven spijtbetuiging in de Tweede Kamer van halverwege december is het stil rond ING. Dat kan maximaal duren tot 6 februari als de bank zijn jaarcijfers publiceert. Die gelegenheid zal het begin moeten zijn van het herstel van vertrouwen in de bank. Van het zo gekoesterde imago als hippe, technologische pionier onder de grootbanken is weinig meer over.

Luiken dicht
De schikking van 775 miljoen euro (inclusief boete) die ING trof met het OM, kreeg meteen veel kritiek. Door een gang naar de rechter af te kopen, voorkomt ING dat open en bloot duidelijk wordt hoe commercie bij ING heeft geprevaleerd boven compliance en risicobeheer, zoals DNB-directeur Klaas Knot het onlangs stelde in een interview met NRC Handelsblad. Ook blijft onduidelijk hoe toezichthouders hebben gefunctioneerd. Hoewel het begrijpelijk is dat ING liever de luiken dicht houdt, maakt het gebrek aan transparantie bij onderneming en toezichthouders de bank ook kwetsbaar.

Neem alleen al de positie van Hamers zelf. De Nederlandsche Bank toetst, samen met de Europese Centrale Bank, of bestuurders in de financiële sector wel geschikt en betrouwbaar genoeg zijn voor hun taak. Hun betrouwbaarheid en capaciteiten moeten boven iedere twijfel verheven zijn. Ook Ralph Hamers heeft een dergelijke toets moeten doorstaan.

DNB heeft bovendien de mogelijkheid tot herkeuring als de omstandigheden daar om vragen (bij grote banken samen met de Europese Centrale Bank). Sterker nog, financiële instellingen moeten zelf om een hertoetsing vragen als de omstandigheden daar aanleiding toe geven. Afgelopen vijf jaar zijn 52 personen hertoetst, zo meldt DNB: bijna de helft viel door de mand en mag niet langer in functie blijven. Om wie het gaat blijft geheim. De toezichthouder mag het niet vertellen en de werkgevers in kwestie gaan creatief om met het plotse vertrek van hun bestuurder. “Toe aan een nieuwe uitdaging” of “niet meer te combineren met andere werkzaamheden” kunnen dan geëigende bezweringsformules zijn om de persoon in kwestie én het bedrijfsimago te beschermen. Of er bij ING sprake is geweest van hertoetsing van topman Hamers, zijn collega-bestuurders of commissarissen is niet bekend. En dus kan het gissen beginnen. Als DNB geen hertoetsing heeft geadviseerd van ING-bestuurders, dan is de vraag waarom niet na de ernstige wetsovertredingen en een megaschikking.

Als Hamers en de commissarissen toch opnieuw beoordeeld zijn, zijn ze blijkbaar geslaagd aangezien ze nog in functie zijn. De vraag is dan wat die 24 eerder afgekeurde personen voor onoorbaars gedaan hebben afgelopen jaren. De derde optie is dat hertoetsing nog gaande is. Een eventueel afkeurend oordeel zal, na alle tumult, extra zwaar aankomen.

Doel van de toetsing van bestuurders is het vertrouwen in de financiële sector vergroten. Dat is in het geval van ING faliekant mislukt door gebrekkige transparantie.
De bal ligt nu bij ING om vertrouwen terug te winnen. Dat begint bij de aandeelhouders. De bank moet hen de mogelijkheid bieden om zelf bestuur en commissarissen ter verantwoording te roepen en te beoordelen en eventueel weg te sturen. Normaliter krijgen aandeelhouders die kans alleen bij (her-)benoeming, in geval van topman Hamers is dat pas in 2021.

Maar uitzonderlijke omstandigheden vragen om uitzonderlijke maatregelen. De commissarissen van ING moeten het initiatief nemen om buiten de bestaande kaders te treden en de vertrouwensvraag al in komende aandeelhoudersvergadering voor te leggen. Dat is dé manier om te voorkomen dat de bank verder moet met een aangeschoten top. De tijd heelt veel wonden, maar een debacle als dat bij ING waait echt niet vanzelf over.