Om de Griekse schuldentragedie te duiden is afgelopen jaren al rijkelijk gewinkeld in de rijke, klassieke traditie.  ‘Griekenland tussen Skylla en Charybdis’ 

In het eindspel dat nu gaande is lijkt het vooral om ‘hubris’ te draaien, de overmoed die tweeduizend jaar geleden al zo’n belangrijk ingredient was in de tragedies van toneelschrijvers als Euripides. 

Hebben de Griekse regering en de Europese beleidsbepalers in extremis alsnog hun hand overspeeld?

“Europa” is er tijdens de ellenlange onderhandelingen steeds van uit gegaan dat Griekenland ten koste van veel de euro wilde behouden. Beleidsbepalers bleven daarom hameren op directe, draconische bezuinigingen en hervormingen.

De ultralinkse Syriza-partij had de verkiezingen dan wel met diametraal tegenovergestelde plannen gewonnen, maar dat werd toch vooral afgedaan als verkiezingsretoriek.  Eenmaal gekozen en aan tafel bij de grote dames en heren in Europa, zouden de onervaren nieuwe bewindslieden uit Griekenland wel bijdraaien.

Daarvan is niets gebleken. Premier Tsipras en zijn financiële rechterhand Varoufakis hebben het gepresteerd om in een paar maanden zo ongeveer alles en iedereen in Europa tegen zich in het harnas te jagen. Terwijl Europa rekende op enige erkentelijkheid - misschien wel onderdanigheid - van een land dat honderden miljarden aan noodsteun had gekregen, gebruikte Tsipras de uitstaande rekening juist als wisselgeld.

Gijzeling

Het adagium is bekend: wie een lening van duizend euro niet kan terugbetalen aan zijn bank, heeft een probleem. Is de schuld tien miljoen euro dan heeft de bank een probleem. De Griekse regering is erop blijven vertrouwen dat de Europese beleidsbepalers de huidige eurozone niet op het spel zetten voor een paar miljard extra hulp terwijl er honderden miljarden op het spel staan.

Het lijkt er sterk op dat zij zich daarin vergist heeft. Het voortdurend terug onderhandelen van de Grieken heeft de Europese leiders  tot op het bot getergd. En toen premier Tsipras afgelopen vrijdag te elfder ure een referendum uit de hoge hoed toverde en daarmee andermaal een deadline dacht op te rekken, was de maat vol.

Of Griekenland dinsdag wanbetaler wordt valt nog te bezien. Het is de kracht (en zwakte) van Europa om situaties pas op het allerlaatste moment en met het nodige kunst en vliegwerk niet volledig uit de hand te laten lopen.  En ook nu zijn er ontsnappingsroutes denkbaar. Maar eigenlijk gaat het er al lang niet meer over of Griekenland wel of niet in de eurozone blijft. De onomkeerbaarheid van de euro is al lang niet meer reëel.

Grotere kwestie

In geen enkel Europees verdrag staat de mogelijkheid beschreven om een land uit de Europese unie of de Eurozone te zetten. Dat gemis wordt nu vaak bestempeld als weeffout, maar in de kern is het logisch dat samenwerkingsverbanden als de Europese Unie en de eurozone hun kracht ontlenen aan de onvoorwaardelijke toewijding van zijn deelnemers. De problemen ontstaan als een van die deelnemers vanaf het begin niet gekwalificeerd is voor een dergelijke samenwerking.

De onomkeerbaarheid van het euro was lange tijd één van de pijlers onder het project. Die tijd is nu voorbij. Afgelopen weken is tot op het hoogste niveau gezinspeeld op de mogelijkheden tot vertrek uit de eurozone.

Zo riep de president van de Europese Unie, Donald Tusk, de Grieken twee weken geleden op om een voorliggend reddingsplan te aanvaarden, of als alternatief het faillissement te accepteren. De euro overleeft wel. Al vaker hebben hoofdrolspelers gezegd dat zij al het nodige zullen doen om de munt overeind te houden. Maar voor de eurozone als geheel geldt dat niet meer.

De echte schade van deze omslag zal op iets langere termijn blijken. De kans dat andere zwakke eurolanden als Spanje en Italië ook een afscheid overwegen is vooralsnog uiterst klein. Penibel wordt het als een land vanuit kracht Europa de rug toekeert.

Dat zou pas echt aan het fundament van het Europese project vreten. De twijfels in Groot-Brittannië over zijn rol in Europa bijvoorbeeld zullen nog voor veel onrust zorgen. De dramatische ontwikkelingen in de Griekse kwestie beloven wat dat betreft weinig goeds.